HERB BRANIEWA NA PRZESTRZENI DZIEJÓW MIASTA
Braniewo może poszczycić się herbem o ciekawej, rzadko spotykanej symbolice i kształcie. Również historia tego herbu jest na tyle ciekawa, że należy się jej odpowiednie, w miarę chronologiczne przedstawienie. Od początku istnienia herb miasta ewoluował - od swej pierwotnej średniowiecznej formy, przyznanej na pewno przez któregoś z pierwszych biskupów warmińskich, zmieniany kolejno przez dwóch królów polskich w latach 1637 i 1751, a następnie przyjęty na nowo w 1927 r., aż do dzisiejszej najbardziej znanej i rozpowszechnionej wersji. Tymczasem wiele wskazuje, że herb jest niezgodny z obowiązującymi w Polsce zasadami heraldyki.
Dzieje herbu Braniewa można podzielić na pięć historycznych okresów. Okres 1284-1637, gdy znamy tylko wizerunki pieczęci, zarówno wielkiej i sekretnej, jednak w postaci herbu bez tarczy. Drugi okres to herb potwierdzony przez króla Władysława IV z lat 1637-1751. Trzeci okres to herb zmieniony przez króla Augusta III Sasa w latach 1751-1927. Czwarty, to herb z lat 1927-1932, który z kolei został wprowadzony decyzją ówczesnych władz miasta. Ostatni okres to lata 1945-2022, gdy stosowano różne wersje dawnych herbów, jednak uregulowano to dopiero w 2000 r. decyzją rady Miasta. Te liczne plastyczne i graficzne „pomniki”, podzielone na pięć sekwencji chronologicznych powiązanych historią i jej obrazami, przedstawiają ewolucję herbu Braniewa.
Gdy na Warmii zakładano miasta, od swoich założycieli, czyli biskupów warmińskich otrzymywały herby. W dziejach wielu miast, w tym również Braniewa, istniał bliski związek rysunków zamieszczanych na pieczęciach z rysunkami herbowymi. Herb Braniewa został zapewne nadany przez założycieli miasta, tj. przez jednego z pierwszych biskupów warmińskich, jednak nie zachowały się żadne dokumenty. Jednak można przyjąć, że wraz z lokacją następowało ustalenie wzorów pieczęci miejskich w tym przypadku przez biskupa warmińskiego. Tak więc rysunek pieczęci był zarazem herbem miasta. Symbolika braniewskiego herbu ma na pewno związek z burzliwymi początkami miasta i walkami osadników z broniącymi swej ziemi pogańskim plemieniem tj. Warmami. Osada, a później miasto były zniszczone przez Warmów kilkukrotnie podczas powstań przeciw krzyżakom, tj. 1242, 1261 i 1277 r. To właśnie te walki pierwszych Braniewian znalazły swoje odzwierciedlenie w herbie miasta, gdyż trzy symboliczne figury - lipa, smok i jeleń - uważane były za nawiązanie do zniszczenia młodego miasta przez pogan, a następnie jego odtworzenia przez biskupów warmińskich. Przedwojenni niemieccy badacze pierwszy herb datują jeszcze na XIII w., choć pierwsze pieczęcie z herbem znane są dopiero z II połowy XIV w. W tym czasie na pieczęci znajdowała się tarcza, w środku której na ziemi stała lipa, a po obu jej stronach patrzące na koronę drzewa: po prawej smok a po lewej jeleń. Lipa przez pogańskich Prusów uważana była za święte drzewo, ale również chrześcijanie wykorzystali pogański kult lipy przenosząc go na Matkę Bożą (drzewa Najświętszej Panienki), czy budując np. kapliczki pod tym drzewem.
W pierwszym okresie historii herbu Braniewa dotyczącym lat 1284-1637 nie istnieje kolorowy i umieszczony w tarczy herb sensu stricto, ale z tego okresie zachowały się jedynie wizerunki pieczęci jako źródło herbu. Od powstania miasta w Braniewie były dwie pieczęcie miejskie duża i mała i obie miały różne rysunki. Pieczęcie te znane są tylko z odcisków na dokumentach, gdyż ich tłoki pieczętne zaginęły. Najstarsze odciski obu pieczęci odnaleziono w okresie międzywojennym Archiwum Państwowym w Lubece, co nie może dziwić, bo Braniewo powstało na prawie lubeckim i dlatego właśnie tam znalazły się wczesne dokumenty braniewskie. Pieczęć duża wyciśnięta była na piśmie z 1.04.1351 r., mała natomiast na dokumencie braniewskim z 27.02.1364 r. Pieczęcie zostały wykonane w ciemnym (brunatnym) wosku naturalnym. Badacz dziejów Braniewa Eugen Brachvogel w 1930 r. poddał gruntownej analizie obie pieczęcie i właśnie jego poglądy na powstanie herbu, ewolucję i symbolikę są obowiązujące do dziś. We wszystkich wersjach rysunków pieczętnych i herbowych Braniewa są trzy zasadnicze, powtarzające się elementy: drzewo i stojące pod nim zwierzęta – po lewej stronie (od strony widza) potworek (lindwurm), którego najczęściej nazywa się smokiem, a po prawej jeleń. Te trzy elementy były różnie łączone i różnie kolorowane. Figury te mają znaczenie religijne, a ich symbolika jest następująca: drzewo lipowe oznacza miasto albo odniesienie do walk pomiędzy pogaństwem i chrześcijaństwem jako fundamentu założenia miasta, stojący jeleń przedstawia Chrystusa, apostołów lub jakąś inną formę propagowania chrześcijaństwa, a bezskrzydły smok zwyciężone pogaństwo lub diabła. Właśnie przyjęcie takiej interpretacji lokuje obrazy w czasie bliskim założeniu miasta, kiedy świadomość starcia się chrześcijaństwa z pogaństwem była jeszcze bardzo żywa.
Pieczęć wielka Starego Miasta nigdy nie miała wpływu na wygląd herbu Braniewa. W archiwum Lubeki zachowany jest stosunkowo kompletny odcisk pieczęci z 1351 r., który ma 75 mm średnicy. W polu wyobrażenia znajduje się jeleń na ukwieconej łące, który skacze w lewo na tle blankowanego muru miejskiego, za którym znajdują się trzy wzniesione na wzgórzach wieże. Legenda wykonana majuskułą: SIGILLVM BVRGENSIVM (…) BRVNSBERG. Pieczęć nawiązywała symboliką do innych herbów wielkich miast pruskich, gdyż przedstawiała uporządkowaną przestrzeń miasta zestawioną z „dzikim” otoczeniem. W Polsce zachowany jest jeden zdekompletowany odcisk pieczęci wielkiej Starego Miasta Braniewa z aktu erekcyjnego Związku Pruskiego z 1440 r. Ma on 78 mm średnicy i odciśnięty był w zielonym wosku. Jego stan jest zły, gdyż zachowały się niewielkie fragmenty wyobrażenia napieczętnego i pola legendy z widoczną okrągłą wieżą ze spłaszczonym dachem krytym dachówką. Z biforium (arkadowe okno), pod którym mógł znajdować się okrągły lub czwórłukowy otwór, zaś poniżej fragment blankowego muru. Na odwrocie miseczki pieczętnej znajduje się wykonany w epoce napis piórem „Brunsberk”. Na akcie zawarcia pokoju toruńskiego z dnia 19.10.1466 r. również znalazła się pieczęć większa Starego Miasta Braniewa wśród 7 miast polskich i pruskich (założyciele Związku Pruskiego: Gdańsk, Toruń, Elbląg i Braniewo oraz największe miasta polskie: Kraków, Poznań i Lwów).
Podstawą herbu Braniewa była pieczęć mała, nazywana też sekretną o średnicy 36 mm. Można domniemywać, że symboliczny jeleń z pieczęci wielkiej trafił do sekretnej z pominięciem miasta otoczonego murami dość powszechnie występującego w herbach wielu miast. Na środku pola znajduje się wyrysowane drzewo lipowe, po lewej stronie smok podnoszący głowę w kierunku liści drzewa, a po prawej jeleń, w otoku dużymi literami napis „S.(igillum Secretum Burgensium Braunsberg” (pieczęć sekretna miejska, Braniewo). Tłok pieczęci mniejszej przechowywany był do 1945 r. w ratuszu i zapewne spłonął. Herbem miasta był więc rysunek zamieszczony na pieczęci małej. Nie wiadomo, kiedy rysunek pieczęci mniejszej został przeniesiony na tarczę herbową i rozpowszechniony jako herb. Istnieje jedynie wzmianka o tym, iż zbrojni braniewscy, którzy razem z wojskami krzyżackimi w 1364 r. szli na Kowno, na swoim sztandarze mieli odbity herb miasta Braniewa, brak natomiast w ogóle wzmianki o wyglądzie tego herbu i o jego kolorach. W przedwojennych niemieckich archiwach istniało wiele odcisków pieczęci sekretnej Braniewa. Najstarszy odcisk jest do dziś na dokumencie z 27.02.1364 r. w archiwum państwowym Lubeki. Pochodzący z 1444 r. znajdował się w archiwum państwowym Gdańska, zaś z lat 1453 i 1454 w archiwum rady Torunia. Kolejne z lat 1586 i 1600 były w archiwum państwowym w Królewcu, a „najmłodszy” znany odcisk z 1711 r. przechowywany był w archiwum miejskim Braniewa i była to umowa sprzedaży folwarku Katzenhöfen. Odcisk pieczęci sekretnej Starego Miasta Braniewa znajduje się na dokumencie z 1571 r. w Muzeum Czapskich w Krakowie.
Nowe Miasto Braniewo i Sąd Miejski Starego Miasta miały własne pieczęcie, które nie miały związku z pieczęciami starego miasta. Z herbem Braniewa nie zgadza się zupełnie chorągiew miejska, zdobyta pod Grunwaldem, która nosi dwa krzyże zakonne, czarny na białym i biały na czarnym tle. Zdaniem Brachvogel’a chorągiew Braniewa stracona pod Grunwaldem w 1410 r. była znakiem jednorazowym i czarno-białe kolory oraz zamieszczone na niej krzyże nie mogą być uważane za kolory chorągwi miejskiej, czyli kolory miasta. Była jednak podobnie skomponowana jak herby miast Gdańska, Elbląga, Królewca itd. Chorągiew ta, pod którą służyli obywatele miasta i okoliczni ziemianie, jest jednak jedynym zabytkiem z takim herbem. Bardziej miarodajnymi są pieczęcie i przywileje królewskie.
Drugi okres historii Braniewa wiąże się z zakończeniem wojny polsko-szwedzkiej i wizytą króla Polski Władysława IV. Na uroczystość powitalną miasto przygotowało chorągwie miejskie z wizerunkami pieczęci. Chorągiew z wielką pieczęcią upiększono poprzez składniki gloryfikujące uroczystość, gdyż oprócz 3 wież i jelenia znalazło się przedzierające się przez chmury słońce oraz humanistyczny napis „Post nubila Phoebus”. Druga odświętna chorągiew przedstawiała pieczęć sekretną, której dodano dwa półksiężyce nawiązujące do herbu biskupiego. Oficjalne udokumentowanie herbu Braniewa wiąże się więc z wizytą w mieście króla Polski Władysława IV, który przebywał w Braniewie w dniach 15-18.02.1636 r. i obdarował miasto i mieszczan licznymi dobrami i przywilejami, w tym nowym, odbiegającym od poprzedniego herbem. Było to wielkie wydarzenie w dziejach miasta, a będący od wrażeniem wizyty króla radni na czele z burmistrzem Szymonem Wichmannem (1581-1638) udali się za władcą do Królewca i przedstawili mu swoje prośby, dotyczące nadania herbu, pieczęci i znaków rodowych. Dokument potwierdzający fakt nadania przywilejów, w tym nowego herbu został spisany w kancelarii królewskiej i miał dwie wersje: z 25.04.1636 r. z Wilna i z 22.02.1637 r. z sejmu w Warszawie. Braniewianie z okazji otrzymania królewskiego dyplomu zorganizowali uroczysty festyn w dniu 23.05.1636 r., zaś burmistrz Szymon Wichmann osobiście zawiózł go do Lidzbarka Warmińskiego i okazał biskupowi Mikołajowi Szyszkowskiemu (ok.1590-1643).
Pierwsze potwierdzone informacje o herbie miasta zapisane są w dyplomach króla Władysława IV z 1636 i 1637 r., którym król poważnie zmienił miastu dotychczasowy herb. Nowy herb nie był jednak pomysłem króla czy jego otoczenia, skomponowali go już w 1635 r. sami braniewianie, król jedynie go potwierdził. Zgodnie ze zwyczajem epoki monarcha użyczył miastu fragment swego herbu, mianowicie ze „snopka” Wazów pozwolił zamieścić w nowym herbie braniewskim trzy kłosy, które umieszczone wysoko zajmują miejsce klejnotu w herbie, u podstaw zaś tych kłosów dwa odwrócone półksiężyce wzięte z herbu Ostoja, którym pieczętował się ówczesny biskup Mikołaj Szyszkowski. Półksiężyce podtrzymywane są przez dwa anioły, które od zewnątrz trzymają w ręce gałąź palmową. Między aniołami jest tarcza herbowa, w niej drzewo u dołu ścięte, ale zawierające liście, po lewej stronie znajduje się smok, po prawej jeleń, na samym dole widnieje napis: „Sub hoc sidere truncata viresco” (pod tym znakiem, nawet ścięte zielenią się), są to słowa drzewa symbolizującego niezłomne miasto Braniewo, odnoszące się bez wątpienia do postawy miasta podczas wojny polsko-szwedzkiej w latach 1626-1629 i okupacji szwedzkiej trwającej do 1635 r. To motto zostało również wybrane przez samo miasto na flagę festynu. Inną istotną zmianą była zmiana drzewa: lipę zastąpił laur i było to raczej spowodowane błędnym rozpoznaniem drzewa na pieczęci sekretnej niż celowe działanie. Elementy królewskie i biskupie potwierdzały związek miasta z królestwem i suwerenem biskupim. Tymże dokumentem król pozwolił miastu na używanie czerwonego wosku przy ekspediowaniu pism wychodzących z kancelarii miejskiej. Zwyczajowo miasta mogły używać wosku czy laku tylko koloru zielonego, kolor czerwony zaś zarezerwowany był dla szlachetnie urodzonych. Miasto na podstawie tego przywileju królewskiego szybko sporządziło sobie nową pieczęć, jej obraz odciśnięto w wosku i przesłano do zaopiniowania biskupowi oraz kapitule. Biskup przesłał swoje błogosławieństwo, a kapituła na posiedzeniu w dniu 4.04.1637 r. zdecydowała skierować do rady braniewskiej list z aprobatą i gratulacjami. W ten sposób Braniewo w 1642 r. z herbu zrobiło sobie pieczęć wielką, ale istotne elementy zaczerpnęło z pieczęci mniejszej. Pieczęć ta ma napis: SIGILLUM ANTIQUAE CIVITATIS BRAUNSBERG i średnicę 36 mm, i choć rytownik błędnie wpisał datę 1742 zamiast 1642, to używana była do 1748 r. t.j. do nowej urzędowej zmiany herbu. Jej tłok oryginalny przechowywany był również w Magistracie. Z kolei pieczęć sekretna Braniewa pozostała bez istotnych zmian: w kole umieszczone było drzewo ścięte u dołu, a prosto stojące, a na nim duże, ale rzadkie liście podobne do owoców, po lewej znajdował się smok, po prawej jeleń. Taką pieczęć można oglądać na dokumencie braniewskim z 29.11.1669 r. Po zmianie herbu w 1748 r. tłok pieczęci przechowywany był w ratuszu.
We wszystkich wersjach herbu jeleń bywa koloru czerwonego, smok czarnego, drzewo zielone. Inne rekwizyty do gra kolorów złotych, niebieskich, czerwonych, itp. W mutacji wyglądu herbu i pieczęci różnie przedstawiano te symbolizujące miasto drzewo. Dokument królewski z 22.02.1637 r. pozwala miastu „zachować po niewielkiej zmianie dawne miejskie znaki, tj. drzewo albo laur zielony na polu białego koloru z pozostałymi tradycyjnymi wyrytymi figurami smoka i jelenia”. W wersjach herbu po 1637 r. drzewo ma gałęzie, nieliczne, lecz duże liście raczej podobne do owoców (np. jabłek), pień stoi prosto, ale robi wrażenie, że przy samej ziemi jest ścięty. Chodziło tu o podkreślenie żywotności miasta.
Trzeci okres historii herbu Braniewa wiąże się z konfliktem miasta z biskupem w połowie XVIII wieku, ale ta wersja byłą w użyciu aż do początku XX w. Autorem projektu była rada braniewska, a przyczyną zmiany była krytyczna postawa biskupa Adama Stanisława Grabowskiego (1698-1766), wyrażona w liście skierowanym do rady 25.11.1747 r. Biskup stawiał zarzut, że rajcy braniewscy będący mieszczanami używają tytułów patrycjuszowskich szlacheckich i przy pieczętowaniu używają nie zielonego, ale czerwonego wosku czy laku. Na życzenie biskupa Grabowskiego Rada Miasta wysłała dyplom Władysława IV do Lidzbarka Warm., a mimo to biskup dość sarkastycznie zapowiedział sprawdzenie tych przywilejów, żądając od miasta potwierdzenia dyplomu od obecnego króla. Rada miejska mimo znacznych kosztów chcąc zachować ponad 100-letni przywilej zwróciła się więc do dworu królewskiego, gdzie był metrykalny zapis przywileju, nadanego w 1637 r. przez króla Władysława IV. Na prośbę Braniewa król August III Sas (1696-1763) polecił w kancelarii odnaleźć tamten zapis i na jego podstawie w dniu 18.07.1748 r. w Diploma nobilitatis potwierdził, a nawet jeszcze rozszerzył przywileje swego poprzednika dane radzie braniewskiej. Do szesnastu rodów uprawnionych przez króla Władysława IV do tytułu patrycjuszowskiego i zarazem szlacheckiego, August III dołączył jeszcze cztery wybitne rody braniewskie. Przy tej okazji król dokonał istotnych zmian w herbie miasta. Wydany wówczas dokument królewski stwierdzał: „Ze specjalnej łaski naszej królewskiej chcemy, aby na srebrnej tarczy pozostał tylko zielony laur oraz pierścień złoty, z którego będą się wznosić trzy złote kłosy wzięte ze snopka herbowego wspomnianego króla Władysława, a także wstęga koloru czerwonego z żółtymi frędzlami, po bokach tarczy stać będą dwaj aniołowie. Znaku tego używać przy pieczętowaniu publicznych dokumentów i na swoich sztandarach, w kształcie jak zawarte jest obok na szkicu”.
Dekret królewski tym samym usunął półksiężyce z herbu biskupa Szyszkowskiego, a także postaci smoka i jelenia, tych dwóch figur, które występują w najstarszych wersjach tak herbu jak i pieczęci, oraz usunął łacińskie motto, a dodając za to ponad tarczę pierścień, przez który przechodzą trzy kłosy przewiązane czerwoną wstęgą. Promulgacja dokumentu królewskiego nastąpiła w Braniewie w dniu 12.01.1751 r. podczas wspaniałej gali, godnej stylu epoki. Uroczystość odczytania dyplomu królewskiego prowadzoną przez burmistrza Henryka Schorna (1693-1758) uświetniły salwy armatnie, koncerty, przedstawienia i wspólna biesiada. Herb taki widnieje na pieczęci o średnicy 42 mm, wykonanej zaraz w 1748 r., która ma w otoku napis: „PUBL . SIGLL . CIUIT . BRAUNSBERG . 1748” i której tłok przechowywany był do II wojny światowej. Zaprzestano używania oryginalnej sekretnej pieczęci. Rada Miasta mimo nieporozumień jeszcze w 1751 r. zawiesiła w ratuszu naturalnej wielkości portret biskupa Grabowskiego, który znajdował się tam do 1945 r. W pieczęciach wielkiej i sekretnej, w tarczy znajduje się drzewo laurowe trzymane przez dwa anioły, trzy kłosy, pierścień i wstążka. Oprócz wspomnianej pieczęci wielkiej były dwie małe o średnicy 33 i 30 mm z napisem wielkimi literami SECRET. SENATUS. BRAUNSBERG 1748.
Tłoków pieczętnych sporządzonych według rysunku herbu z 1751 r. przedwojenni historycy warmińscy znali wiele, a z użycia wypadły one po wprowadzeniu tzw. reformy miejskiej Steina w 1808 r. Rząd lekceważąc tradycje herbowe sporządził nowe pieczęcie, w których napisy otokowe były w języku niemieckim. Były to pieczęcie rady miejskiej i magistratu, w tym owalna o wymiarach 48 x 44 mm z dużymi literami SIEGEL DER STADTVERORDNETEN ZU BRAUNSBERG (pieczęć rady miasta Braniewa) oraz dewizą Gemeinsinn und Rechtlichkeit. Magistrat miał dwie pieczęcie: w kształcie owalu o wymiarach 28 x 31 mm oraz okrągłą o średnicy 30 mm z tym samym napisem i mottem; dwie kolejne o średnicy 35 mm, mają napis wielkimi literami SIEGEL DES MAGISTRATS ZU BRAUNSBERG (pieczęć magistratu Braniewa).
Herb pozostał oficjalnie ten sam, ale nie miał on praktycznego znaczenia. W pieczęciach rady miasta, magistratu i stosowanych wizerunkach herbu, renesansowa tarcza z XVIII w. została zastąpiona popularnym po 1800 r. kształtem tarczy, zaostrzonym u dołu i dwoma zagięciami u góry. Mimo to obowiązywał do 1927 r. Pod koniec XIX i zapewne na początku XX w użyciu był herb przedstawiający tylko drzewo. Znany jest przypadek szczególnego zastosowania herbu Braniewa związany z uhonorowaniem szczególnie zasłużonego dla miasta człowieka, a mianowicie lekarza Jacoba Jacobsona (1807-1851). W dniu 8.03.1853 r. radni miejscy na czele z wieloletnim burmistrzem Püschelem wręczyli mu bogato zdobiony dyplom przyznający tytuł Honorowego Obywatela Braniewa. Otrzymał go za wieloletnie niesienie pomocy medycznej mieszkańcom miasta, a zwłaszcza zasługi w walce z epidemią cholery w latach 1831-1852.
Z propozycją zmiany wystąpił duchowny i jednocześnie warmiński historyk Eugen Brachvogel na posiedzeniu Warmińskiego Towarzystwa Historycznego w dniu 26.10.1925 r. Sugerował wówczas powrót do średniowiecznej formy herbu, co władze Braniewa uznały za słuszne. Rada miejska nowy herb zatwierdziła w dniu 10.03.1927 r., ale jego wykonanie szło powoli. Na posiedzeniu Warmińskiego Towarzystwa Historycznego w dniu 27.09.1930 r. Brachvogel okazał do zaopiniowania kolorowy szkic wykonany przez Paula Grunaua (1902-1959), nauczyciela rysunków w gimnazjum i szkole zamkowej, przedstawiający w kolorach herb według średniowiecznej małej pieczęci. Bardzo szybko projekt został przyjęty. Inna wersja głosi, że autorem w 1932 r. był znany niemiecki heraldyk z Monachium prof. Otto Hupp (1859-1949). W dniu 12.10.1932 r.magistrat Braniewa zdecydował, że zieleń, srebro i czerwień w tej kolejności będą barwami herbu i jednocześnie barwami miasta, takimi jakie były wyszczególnione w dyplomie z 1637 r. Dla herbu przyjęto kolory: srebrny dla pola tarczy, zielony dla drzewa oraz czerwony jako kolorystyka dwóch postaci zwierząt. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem, kolory herbu zostały wybrane jako kolory miasta i ustalone w odpowiednim porządku heraldycznym.
Zmiana herbu w latach 1927-1932 ożywiła tradycję oryginalnej sekretnej pieczęci i niejako wymazywała pamięć o wojnie polsko-szwedzkiej na Warmii 1626-1629 i dawnym polskim zwierzchnictwie nad Braniewem z lat 1466-1772 zapisanym w herbach z 1637 i 1748 r. Według pomysłodawców nowy herb był pomnikiem historii założenia miasta powstałego na ziemiach podbitych i zagospodarowanych przez Zakon Krzyżacki oraz zasiedlonych przez biskupów warmińskich. Po raz pierwszy zostały określone barwy flagi Braniewa.
Inne pieczęci posiadało utworzone w 1342 r. Nowe Miasto Braniewo. Były dwie pieczęcie z XVI i XVII wieku z odrębnym herbem. Herb ten wyobraża dwa pastorały biskupie złożone w formie krzyża św. Andrzeja w tarczy na znak, że to miasto biskupie i przez biskupów warmińskich założone. Pieczęć z XVI wieku (najstarsza wzmianka pochodzi z 1536 r.) o średnicy 35 mm ma tarczę renesansową, jakby na rzemieniu zawieszoną i napis w otoku: S(IGILLUM) . CIVITATIS . NOVE . BRUNSBERG. Pieczęć zaś z XVII w. o średnicy 50 mm ma podobną tarczę i napis: SIGILLUM CIVITATIS NOVAE BRUNSBERGENSIS. Tłoki ich oryginalne przechowywane były w Magistracie. Herb ten oddany w barwach może mieć złote pastorały na tle niebieskim. Znane są odciski pieczętne z lat 1524-1640, natomiast po zjednoczeniu obu miast braniewskich w 1773 r. pieczęcie nie były już potrzebne.
Własną pieczęć posiadał Sąd Miejski Starego Miasta, a jej wizerunek umieszczony jest w formie herbu w stylu holenderskiego renesansu w prawym górnym rogu planu Pawła Stertzla z 1635 r. Herb i pieczęć w górnym polu ma żelazny krzyż, a w dolnym Baranka Bożego z chorągwią, z którego szyi leje się krew do stojącego kielicha. Nie jest to herb Braniewa, ale przez postać baranka nawiązuje do herbu księstwa warmińskiego. Pieczęć według odcisku datowanego na 1596 r. miała średnicę 30 mm, napis wielkimi literami S Jvd. Vet. Civi... Pieczęć sądowa Braniewa była stosowana od początków miasta, gdyż już przywilej lokacyjny z 1284 r. potwierdzony przez senat Lubeki w 1351 r. oddawały sądownictwo Radzie Miasta. W orzecznictwie stosowano prawo lubeckie i w uzupełnieniu tzw. Zwierciadło saskie (Sachsenspiegel). Rada decydowała w tzw. sprawach gardłowych, czyli zagrożonych karą śmierci, bez możliwości odwołania do biskupa. W 1380 r. porozumieniem z biskupem doprowadzono do zmiany tego przywileju, gdyż w sprawach kryminalnych miał brać udział wójt biskupi. Sędziego lub sołtysa (Schultheis) wybierano co roku z grona rajców z co najmniej kilkuletnim stażem. Dodatkowo było 2 asesorów wybieranych z kolegium Rady, a w XV w. skład powiększono o młodszego burmistrza i 2 kamlarzy.
HERB BRANIEWA W LATACH 1945-1999
Po 1945 r. nowe władze w Braniewie przyjęły początkowo herb uproszczony, zbliżony nieznacznie do tego z 1927 r. Herb w takiej formie można było zaobserwować np. w postaci malunków czy wyrobów z metalu na terenie miasta. Jednak najbardziej znana wersja powojennego herbu Braniewa zawierała tylko drzewo, wypełniające liściastymi gałązkami górną część tarczy, a w dolnym rogu kompozycję dopełniał skrawek ziemi w kształcie wycinku koła, w kolorze zielonym na białym tle.
WSPÓŁCZESNY HERB MIASTA BRANIEWA
Współczesny określony w załączniku nr Statutu Gminy Miasta Braniewa z dn. 28.06.2000 r. określa, wzór: "Herb Braniewa przedstawia drzewo lipowe na srebrnym tle, z trzynastoma liśćmi, rosnące na zielonym wzgórzu. Pod drzewem stoją zwrócone do siebie z lewej strony uskrzydlony, dwunożny smok a z prawej jeleń. Zwierzęta są koloru czerwonego, mają złote rogi, pazury, kopyta. Głowy zwierząt podniesione są do góry”. Skrzydlaty dwunożny czerwony smok - jako symbol pokonanego pogaństwa, czerwony jeleń - symbol chrześcijaństwa. Drzewo oznacza miasto. Trzynaście liści to symbol 13 historycznych lip, które rosły przed bramą miasta. Potwierdzeniem tej symboliki może być fakt, że w czasie zakładania miasta chrześcijanie nadal walczyli z poganami. Kolory w herbie Braniewa symbolizują: - Srebro-biel – czystość, prawdę, niewinność; - Czerwień- wspaniałomyślność, hart ducha; - Zieleń – miłość, radość, obfitość; - Złoto-żółty – wiarę, stałość, mądrość, chwałę.
Nieznany jest autor tej obowiązującej współcześnie wersji herbu Braniewa, ale nawiązuje on do herbu przedwojennego ówczesnego Braunsberga. Jednak herb nie jest zgodny ze sztuką heraldyczną i wytycznymi Komisji Heraldycznej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. Przede wszystkim herb posiada niewłaściwą tarczę, gdyż obowiązująca jest tzw. tarcza hiszpańska – późnogotycka z zaokrąglonym dołem. W obecnym herbie występują również inne odstępstwa od sztuki heraldycznej, stąd zapewne będzie konieczna zmiana obecnie obowiązującego wizerunku herbu Miasta Braniewa w zakresie dostosowania do wymagań wspomnianej Komisji Heraldycznej MSWiA.
W 2022 r. Urząd Miasta Braniewa zlecił prywatnej firmie Serwis heraldyczny Kamila Wójcikowskiego i Roberat Fidury z Łodzi opracowanie nowych wzorów herbu, flagi i pieczęci miasta Braniewa zgodnych z regułami heraldycznymi według zaleceń Komisji Heraldycznej przy Ministrze Spraw Wewnętrznych i Administracji. W dniach 1-16.09.2022 r. przeprowadzone zostały konsultacje społeczne z mieszkańcami Braniewa. Sprawa zmiany herbu Braniewa znajduje się obecnie w Komisji Heraldycznej MSWiA.
INNE OPUBLIKOWANE WERSJE HERBU BRANIEWA
Znaczek reklamowy wydany przez firmę kawową Kaffee HAG, która promowała swój produkt dodając do opakowań kawy wizerunki herbów wraz z opisami. Kolekcja herbów miast niemieckich wydawana była w dwóch seriach publikowanych w latach 1913-1918 oraz 1926-1938, w których ukazało się łącznie 3300 wizerunków herbów autorstwa Otto Huppa. Znaczki były dołączane do opakowań kawy i zbierane w specjalnych albumach, co przyczyniło się do popularyzacji heraldyki wśród Niemców. Herb Braniewa ukazał się 3-krotnie.
Kolejna seria znaczków wydawanych w latach 1900-1920 przez niemieckie wydawnictwo A. Weller’s Verlag. Łącznie w 5 seriach ukazało się ponad 8500 herbów szlacheckich, miejskich, biskupich, regionalnych, itd. Samych herbów miast wydano 1225, a jest to zapewne nie pełna lista. Ukazały się co najmniej 2-3 herby Braniewa w różnych wersjach. Herb braniewski wydany został również przez austriackie wydawnictwo Abadie i inne.
Herb Braniewa wydany w ramach emitowanej w latach 50-tych serii sprzedawanej z papierosami. Ilustracje firmy Kosmos dołączone były do papierosów różnych marek i można było je zbierać w albumach. Ten pt. „Herby niemieckich miast z zachodu i wschodu”, wydany w 1954 r. Ilustracja nr 152. Braunsberg. Łącznie było 5 grup po 50 zdjęć. Ilustracje były dołączone do paczek papierosów firm: ROXY, SILVERLIND, SUPRA FILTER, F 58 FILTER i KHEDIVE. Album do zbierania całej serii 250 ilustracji wraz ciekawymi opisami można było nabyć w sklepach tytoniowych. Wymiar ilustracji 62x46 mm.
Pocztówki z herbem Braniewa
MEDALE OKOLICZNOŚCIOWE, PUBLIKACJE, ZDJĘCIA i INNE - PRZEDSTAWIAJĄCE HERB BRANIEWA
Źródła: S.Achremczyk, A.Szorc. Braniewo. Olsztyn 1995. ; F.Buchholz. Braunsberg im Wandel der Jahrhunderte. Braunsberg 1934. ; W.Wittyg.Pieczęcie miast dawnej Polski, zeszyt 1. Kraków-Warszawa 1905. ; M.Gumowski. Pieczęcie i herby miast pomorskich. Toruń 1939. ; red. A.Wakar. Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu. Olsztyn 1973. ; F.A.Vossberg. Geschichte der Preussischen Münzen und Siegel. Berlin 1843. O. Hupp. Königreich Preussen. Wappen der Städte, Flecken und Dörfer. Reprint von 1896 und 1898. Bonn 1993. ; E.J.Guttzeit. Ostpreussische Städewappen. Hamburg 1996. ; C.Beckherrn. Die Wappen der Städte Alt-Preussens. Königsberg 1892.; W.Scheffler. Goldschmiede Ostpreussens: Daten, Werke Zeichen. Berlin-New York 1983.; Brachvogel. Die Wappen der ermländischen Städte. ZGAE nr. 19/1916. Braunsberg 1916.; S.Loewenthal. Continentale Verlags-Anstalt : Wappen-Sammel-Album. Hamburg 1912.; Abadie Flaggen und Wappen der Welt, Vienna 1928-33. ; M. Hlebionek. Pieczęcie na dokumentach Związku Pruskiego. Akt erekcyjny i dokumenty akcesyjne. Toruń 2017.; M. Hlebionek. Miasta na pieczęci. Wokół wizualności pieczęci miejskich terenu Prus. Zapiski Historyczne-tom LXXXIV. Toruń 2019.; W. Jaroszek. Studium historyczno-heraldyczne Miasta Braniewa. Braniewo 2020. (niepublikowane); www.braniewo.pl www.historia-braniewa.pl www.wikipedia.plwww.ngwl.nl www.veikkos.com www.oktogon.at www.zvab.com www.slideshare.net www.herby.manifo.com