BRANIEWSKIE WSIE i FOLWARKI MIEJSKIE

 Zabudowania gospodarcze w Stępniu na zdjęciu z pocz. XX w.  Budynki typu dolnoniemieckiego w Stępniu opisane przez Boettichera i Dethlefsena były zmodyfikowaną formą domu dolnoniemieckiego. W końcu XV w. wytworzył się typ dolnoniemieckiej architektury szkieletowej, który w późniejszych okresach ulegał niewielkim zmianom. Pod względem konstrukcyjnym typ nie ulega zmianom do XVIII w., zaś  przekształcenia uwidaczniają się w rozwiązaniach dekoracyjnych. Na przełomie XVIII i XIX wieku architektura szkieletowa wraca do mody, jednak zanikają różnice regionalne. Powstaje tzw. architektura techniczna oraz neostylowa. Założyciel Braniewa biskup Heinrich Fleming nadał w przywileju lokacyjnym 328 łanów chełmińskich ziemi przylegającej bezpośrednio do miasta. W ten sposób lokator chciał zapewnić mieszczanom źródło utrzymania. Do każdego domu przypisana została mała część tej ziemi miejskiej w wielkości kilku morg a areał ten nie mógł zostać sprzedany. Szybko uprawę ziemi braniewianom zastąpił handel i rzemiosło, a na tej ziemi powstały 3 wsie i kilka folwarków, które przynosić miały zysk Braniewu.

  

braniewskie wsie i folwarki miejskie na fragmencie Mapy Świętej Warmii autorstwa Jana Fryderyka Enderscha (1705-1796) z 1755 r. wykonanej na zlecenie biskupa warmińskiego Adama Stanisława Grabowskiego W XIII w. była to „dzika” ziemia, dlatego wielkie połacie lasu musiały zostać wykarczowane, bagna osuszone i pewnie minęło wiele lat, zanim mieszczanie Braniewa mogli zacząć czerpać upragnione zyski ze swoich pól, od których byli początkowo głównie zależni. Mieszkańcy uprawiali pszenicę, żyto, jęczmień, owies, len, chmiel oraz warzywa i owoce. Jednak wkrótce ich działalność przybrała inny kierunek. Żeglowna Pasłęka i bliskość morza otwierała przed nimi inne możliwości, z kolei „smykałka” lubeckiego kupiectwa pchnęła ich do żeglugi i handlu, co zagwarantowało znacznie bogatsze zyski, niż mozolne uprawianie ziemi. Braniewo ze względu na położenie po prostu nie mogło zostać jak większość warmińskich miast ośrodkiem rolniczym, a posiadający lubecki rodowód mieszkańcy wkrótce doprowadzili miasto do miana głównego ośrodka handlowego Warmii. Wraz z handlem rozkwitło też rzemiosło.

Chłopi w średniowieczu na ilustracji z epoki Granica posiadłości miejskich nadanych w przywileju lokacyjnym w dniu 1.04.1284 r. przez biskupa Henryka I Fleminga (1278-1300), według tłumaczenia prof. Stanisława Achremczyka przebiegała następująco: „Ziemia ta rozpoczyna się od brzegu Pasłęki w tym miejscu, gdzie wpada doń strumyk rozgraniczający posesję kanoników od gruntów miejskich, dalej granica biegnie wzdłuż tego strumyka aż do pól wsi Wielewo, stamtąd do miejsca, gdzie z bagna wypływa czerwona woda, stąd do granicy znajdującej się na rzece pod miejscowością Bogdany, która to rzeczka oddziela w tym miejscu dobra pana prepozyta od pól należących do miasta, dalej z tego miejsca biegnie wzdłuż tego strumyka aż do drogi, która prowadzi przez fosę zwaną Lawter, a stąd do wspomnianego bagna, następnie do granicy między polem miejskim a wsią Klonowo, następnie skieruje się do granicy na rzece Pasłęce”.

Jej przebieg można odtworzyć następująco: od lewego brzegu Pasłęki przy ujściu strumienia, którego łożysko, tzw. Katzengrund (Kocia Dolina) stanowiło miedzę oddzielającą od dawnego folwarku kapituły a obecnej wsi Zawierz (Zagern). Ten grunt był wyłączony z obszaru miejskiego. Granica biegła wzdłuż strumienia do skraju Lasu Miejskiego, czyli w pobliżu Glinki. Stamtąd biegła prosto wschodnim skrajem Lasu w kierunku południowym do znaku granicznego obok wsi Wielewo (Fehlau). Tu skręcała pod kątem prostym na zachód napotykając strumień Czerwony Rów (Rotfliess, Ruffa aqua), biegła nadal na zachód do strumienia Biedkówka (Sonnenberger Bache - strumień pomiędzy Biedkowem i Garbiną uchodzący do Baudy). W tym miejscu granica skręcała na północ początkowo strumieniem będącym granicą z ziemią prepozyta przy Sądkowie (Sankau), a dalej biegła drogą przy tzw. Landwehrgraben do bagiennych łąk (magna palus) przy Zalewie Wiślanym. Granica przebiegała dalej na północny-wschód od Różańca (Rosenwalde) i Klejnowa (Gross Klenau) i w końcu do Pasłęki. Dodać należy, że biegł tu pradawny trakt przebiegający wzdłuż Zalewu, którego odcinek pomiędzy Braniewem a Fromborkiem przebiegał przez Podgórze, Cielętnik i Sądkowo. Dokończenie granicy na lewym brzegu stanowiła sama rzeka Pasłęka aż do Rudłowa (Rodelshöfen). Dokładną linię graniczną ustalono w dniu 14.10.1328 r.

ilustracja przedstawiająca pracę chłopów pochodząca z tzw. Brewiarza Grimini. Powstał w Gandawie i Brugii w latach 1515-1520 i był kluczowym dziełem wśród flamandzkich ilustrowanych rękopisów. Te ilustracja dotyczy prac wykonywanych w czerwcu.  Niemieckie nazwy wsi podmiejskich prawdopodobnie pochodzą od nazwisk lokatorów, a w większości od ważnych osobistości Braniewa. I tak Willenberg czyli Garbina od Nikolausa von Wildenberg. Wieś Huntenberg, czyli Podgórze od braniewskiej rodziny Huntenberg, choć są też źródła mówiące, że nazwa pochodzi od słowa Huntenau. Wieś Hermansdorf, czyli dzisiejsza Glinka obrała nazwę od Heinricha Hermansdorfa. Wieś Stangendorf, czyli Stępień od nazwiska Stange. Inna sprawa, że na przełomie XIV/XV w. we wsiach Huntenberg i Hermansdorf mieszkali ludzie o tych samych nazwiskach, nie związani z rajcami Braniewa.

Z biegiem czasu bogacący się na handlu i rzemiośle mieszczanie braniewscy pozostawili sobie niewielką część tej ziemi (żyzna dolina po obu stronach Pasłęki), a większość dzierżawili chłopom. Na tej miejskiej ziemi wkrótce powstały 3 wsie tj. Garbina (1314), Glinka (1364) i Stępień (1364) oraz 4 folwarki, tj. Podgórze (1346), Ułowo (1374), Rudłowo (1374), Katzenhöfen (1405), a także powstałe później Cielętnik, Różaniec (powstał jeszcze w XIII w., ale Braniewo zakupiło go w XVII w.)i Biała Góra.

Prace polowe w średniowieczu - miniatura z epoki W zamian za korzystanie z ziemi miejskiej chłopi zobowiązani byli do różnych powinności dla miasta, płacąc czynsz czy odrabiając tzw. szarwark, czyli przymusowe świadczenie robót publicznych. Wsie posiadały pewną niezależność od miasta podobną do wsi biskupich. Z kolei właściciele folwarków pod wieloma względami byli w gorszej sytuacji prawnej od obywateli, nawet jeśli nie byli zwykłymi rolnikami miejskimi. Jednak wkrótce podjęli walkę z mieszczanami o równouprawnienie.

Henryk IV Vogelsang to 10. biskup warmiński w latach 1401-1415. W czasie Wielkiej Wojny wsparł Zakon Krzyżacki. Po bitwie pod Grunwaldem złożył hołd królowi Władysławowi Jagielle, za co musiał zbiec po odejściu Polaków spod Malborka. Powrócił dopiero po 4 latach. W 1405 r. rozstrzygnął spór Braniewa z właścicielami folwarków na korzyść miasta. W 1405 r. właściciele folwarków odmówili świadczenia szarwarku, do którego byli zobowiązani od początku powstania wsi zgodnie z twierdzeniem Rady Miejskiej Braniewa. Chcieli być uważani za równoprawnych mieszkańców miasta, podobnie jak mieszczanie chcieli brać udział w polowaniach, połowie ryb i innych atrakcjach miejskich, jak np. festyny. Obie strony na arbitra powołały biskupa Henryka IV Vogelsanga (1401-1415), który w dniu 13.05.1405 r. rozstrzygnął ten spór właścicieli z radą na korzyść miasta. To nie uspokoiło sytuacji, a konflikt eskalował, by w 1415 r. osiągnąć punkt kulminacyjny, gdy doszło nawet do zabójstwa. Pewnego ranka w Pasłęce znaleziono obciążone kamieniami ciało Ambrosiusa von Huntenberg, dokąd przywieziono je w nocy wozem. Podejrzenie o ten czyn spadło na rajców Braniewa, stąd dla miasta nadeszły trudne dni. (więcej o głośnym przestępstwie i jego osądzeniu w artykule: Sprawa Huntenberga. Zbrodnia radnych Braniewa z początku XV w.)

Jan Abezier (1370-1424) – 11. biskup warmiński w latach 1415-1424. Studiował w Pradze i Bolonii, gdzie w 1405 uzyskał doktorat z prawa kanonicznego. W 1411 został kanonikiem warmińskim, doradzał wielkiemu mistrzowi krzyżackiemu. Wg kronikarza Plastwicha był ulubieńcem kapituły. W 1414-1418 reprezentował wielkiego mistrza i biskupów pruskich na soborze w Konstancji. W 1420 r. zatwierdził statut braniewskiego bractwa kapłańskiego i nadał pełnię praw miejskich właścicielom folwarków należących do Braniewa. Zaliczany jest do pierwszych warmińskich zwolenników humanizmu. Pochowany w katedrze fromborskiej. Doprowadził do osądzenia rajców winnych zabójstwa Huntenberga i do załagodzenia konfliktu miasta z folwarkami.  Sprawę niefortunnego sporu Braniewa z właścicielami dworów pokojowo i ostatecznie rozstrzygnął biskup warmiński Johannes Abezier (1315-1424), który w dniu 5.11.1420 r. wydał wyrok na korzyść miejskich wsi i folwarków, nadając pełnię praw ich właścicielom stwierdzając: „Aby ci, którzy są na folwarkach oddawali taki szarwark, jak obywatele, którzy posiadają wolność w mieście”. Odtąd podlegali prawu i swobodom podobnym jak obywatele, ale wydaje się, że wyrok zadowalał obie strony konfliktu. Przy okazji zawarto też porozumienie dotyczące zalania Harzau. Zdaje się, że zgoła inaczej biskup potraktował chłopów ze wsi miejskich, gdyż dalej musieli wykonywać szarwark, który ostatecznie zlikwidowano wraz ze zniesieniem poddaństwa chłopów w 1807 r.

Chłopi w średniowieczu na serii ilustracji z epoki Właścicielami ziemi we wsiach i folwarkach byli często bardzo zamożni ludzie, posiadający prawa miejskie. W 1453 r. według zapisów na Liście podatkowej Starego Miasta Braniewa najbogatsi mieszczanie płacili podatek od szacowanego majątku. Najbogatszy ówczesny mieszczanin braniewski radny Sander von Loyden miał majątek o wartości 1200 marek, inny radny Johannes Truntzman sam płacił od 900 marek, ale też za matkę 360 i siostrę 450. Podobnie radny Nikolaus Witte płacący od 900 marek. Jak wyglądają w tym zestawieniu właściciele ziemscy podbraniewskich wsi? Są tuż za najbogatszymi mieszczanami: rodzina Gerdis z Ułowa płaciła podatek od 700 marek, Hans von Antken z Rudłowa z 630 marek, Urbanus von Katcznehofe (folwark Katzenhöfen) oraz Eichoholtcz i Hogewald z Ułowa z 400 marek. Niejaki Mertins von Vochshole z Rudłowa płacił od 350 marek, a Schultcze z Garbiny od 330. Dodać należy, że ów podatek płacono od majątku wartości 250 marek wzwyż. Najbiedniejsi byli zwolnieni z podatku majątkowego i stanowili 1/5 płatników, czyli 104 w skali Starego Miasta. We wsiach było ich: 3 w Glince oraz po 1 w Stępniu i Rudłowie, ależ aż 57 na przedmieściach Braniewa. W skali ogólnej wyglądało to następująco: na Starym Mieście opodatkowany był majątek o wartości 27 tys. marek, natomiast najbogatsze były miejskie dwory Rudłowo, Katczenhofen i Ułowo, gdzie podatek płacono od 2495 marek. Kolejne były wsie miejskie Garbina 1030 marek, Stępień 328 i biedna Glinka jedynie 159 marek. Łączna wartość opodatkowanych aktywów Starego Miasta z przedmieściami, dworami i wsiami wynosiła 33368 marek. Z dokumentów czynszowych z lat 1462 i 1463 wiemy, że najbogatsi właściciele dworów w Podgórzu, Ułowie i Rudłowie posiadali od 6 ¼ do 3 łanów, od których opłacali czynsz. Z kolei pola mieszczan były w większości wolne od podatku i często stanowiły dodatkowy dochód dla kupców i rzemieślników.

Braniewo nie mogło sprzedać ziemi bez zgody biskupa, ale zgodnie z przywilejem z 1284 r. i rozporządzeniem biskupa Henryka Vogelsanga z 1405 r. rada miasta miała pełną zwierzchność nad całą ziemią, natomiast posiadacze byli tylko jej użytkownikami. Stąd rada mogła swobodnie dysponować ziemią, a chłopi tam pracujący byli w istocie poddanymi rady. W sytuacjach konfliktowych ostateczną decyzję podejmował biskup warmiński.

ilustracja przedstawiająca pracę chłopów pochodząca z tzw. Brewiarza Grimini. Powstał w Gandawie i Brugii w latach 1515-1520 i był kluczowym dziełem wśród flamandzkich ilustrowanych rękopisów. Te ilustracja dotyczy prac wykonywanych w marcu. Wzmianki o wsiach miejskich pojawiały się w archiwach miejskich przy okazji konfliktów zbrojnych z udziałem miasta lub takich, na które musiało łożyć środki czy to jako poddani zakonni czy później w Rzeczypospolitej. Właściciele posiadłości w granicach miejskich mieli też obowiązek do udziału w wyprawach wojennych. Mieszczan posiadających własność ziemską we wsiach i majątkach oprócz służby wojskowej obowiązywały służby i szarwark z tych posiadłości na równi z ich sąsiadami.  Z reguły właścicielami ziemi byli posiadacze prawa miejskiego, będący najzamożniejszymi obywatelami i to na nich spoczywał obowiązek służby wojskowej (lub wystawienie zastępcy). Zasady te ustalono w czasie zjazdu w Elblągu w 1401 r. Gdy w 1410 r. organizowano wojsko na wojnę z Polską i Litwą, rozróżniano pojęcie posiadania odpowiedniego uzbrojenia i powinności wojskowe, które wyznaczała rada miasta. Z reguły opłacano zbrojnych w wysokości 1 ½ grzywny za zbrojnego, a udział w opłatach miały też wsie miejskie Glinka, Stępień i Garbina. W wystawionej przez Braniewo chorągwi oprócz najemników byli mieszczanie, posiadacze majątków ziemskich i sołtysi wsi miejskich.

Podczas wojen polsko-krzyżackich w XV-XVI w. bardzo cierpiały wsie miejskie pod Braniewem. Taka Glinka się nie podniosła. Fragment ilustracji z ołtarza jerozolimskiego w kościele NMP w Gdańsku, przedstawia rycerzy i chłopów w XV w.  W 1364 r. Zakon Krzyżacki zorganizował rejzę na Litwę, w której udział wzięło również Braniewo. Koszt dla Garbiny wynosił 7 marek, a wsi Glinka i Stępień po 5 marek. W tej wyprawie opłaconej przez miasto wzięło udział 20 konnych zbrojnych wystawionych przez Braniewo. W 1410 r. Stępień podobnie jak Garbina i kapitulny Zawierz wpłacił do kasy miasta kwotę 1 ½ grzywny za jednego zaciężnego. Jak wiadomo w klęsce pod Grunwaldem uczestniczyła chorągiew miasta Braniewa. Podczas wojny trzynastoletniej 1454-1466 ucierpiały wszystkie wsie i folwarki podczas najazdów krzyżackich i polskich na Braniewo i okolice.

Podczas wojny kleszej w 1478-1479 r. obie strony wykorzystywały wojska zaciężne, jednak polskie wojsko wobec braku starć z prawdziwego zdarzenia zajmowało się głownie rabunkiem i paleniem warmińskich wsi. Po tej wojnie Glinka (Hermannsdorf) praktycznie przestała istnieć. Ilustracja autorstwa Jarosława Strankowskiego W dniu 1.05.1479 r. podczas konfliktu o obsadę biskupstwa warmińskiego Polacy zażądali od Braniewa dostarczenia słomy i siana. Ostatecznie rada Braniewa zawarła porozumienie z dowódcami fromborskimi na mocy, których wsie braniewskie, a szczególnie Garbina i Stępień, nie musiały dostarczać tyle zaopatrzenia jak inne wsie w rejonie BraniewaPodczas oblężenia zajętego przez Krzyżaków Braniewa w okresie lipiec-październik 1520 r. dowodzone przez hetmana Mikołaja Firleja wojsko polskie spustoszyło wszystkie okoliczne wsie. Natomiast po ich odejściu zmorą dla mieszkańców był krzyżacki burgrabia braniewskiego zamku Peter von Dohna (1482-1553), który strasznie łupił to okoliczne wsie.

Budynek w Stępniu w 1911 r.  Budynki były zmodyfikowaną formą domu dolnoniemieckiego. W 1579 r. na całej Warmii zbierano podatek na wyprawę moskiewską króla Stefana Batorego (1575-1586). Daninę zbierano też w Braniewie i oczywiście wsiach miejskich, z których właściciele łanów wnieśli następujące opłaty: Podgórze - 6 marek, Ułowo i Rudłowo po 2, Garbina - 11, a Stępień - 8 marek. Łącznie miasto zebrało 634 marki, które notariusz miejski Daniel Martini w dniu 9.07.1579 r. przekazał biskupiemu urzędnikowi.

W pobliskich miejscowościach uprawiali ziemię na małych powierzchniach. Najczęściej były to działki w wielkości od ¼ do 1 łanu. Przykładowo znany z obrony Braniewa przed Szwedami burmistrz Szymon Wichmann był właścicielem ½ łanu ziemi. Ilość ziemi należącej do Starego Miasta Braniewa ulegała nieznacznym zmianom. W 1610 r. biskup Szymon Rudnicki dodał 4 morgi ziemi przy ujściu Pasłęki, w 1656 r. miasto odkupiło folwark Różaniec z 14 łanami.

Zegar ścienny ze Stępnia (Stangendorf) i dzwonek na nieszpory z Garbiny (Willenberg). Ilustracja R. Dethlefsen Według przeprowadzonej w 1615 r. na wniosek biskupa Rudnickiego tzw. rewizji łanów warmińskich, czyli ściągania poboru łanowego jedynie z ziem faktycznie uprawianych, przeprowadzonej przez specjalną komisję przysłaną przez króla Zygmunta III Wazę (1587-1632) w wymienionych miejscowościach był następujący uprawiany areał (nazwy wg pisowni oryginalnej): Huntemberk et Rudelshofen (Podgórze i Rudłowo) – 22 łany, Wilenberk et Kaczenhofen(Garbina) – 29 łany, Stangendorf (Stępień) – 24 łany. Z kolei według spisu sporządzonego w 1656 r. po zajęciu Warmii przez Brandenburczyków we wsiach miejskich i folwarkach uprawianych było 125 ½ łanu z 30 gospodarstwami. Odpowiednio były to Rudłowo 7 ½ łanu i 3 gospodarzy, Kattenhöfen 8 łanów i 2 gospodarzy, Podgórze 21 łanów i 6 gospodarzy, Stępień 32 łany i 8 gospodarstw, Garbina 42 łany i 11 gospodarzy oraz folwark Różaniec 7 łanów i Ułowo 8 łanów.

fragment mapy pruskiego kartografa Friedricha Leopolda von Schröettera (1743-1815) z lat 1976-1802 z zaznaczonymi wsiami i folwarkami należącymi do Starego Miasta Braniewa Największe były straty zwłaszcza te w okresie tzw. Wielkiej Wojny Północnej, podczas której Braniewo było nękane przez wojska szwedzkie i polskie podjazdy. Jakby tego było mało doszła epidemia dżumy z lat 1709-1711 oraz pomór bydła. Zdesperowane władze miejskie musiały się zapożyczyć na spłatę nałożonych podatków i kontrybucji, dając przy tym wierzycielom gwarancje w gruntach miejskich, tak więc w razie niemożności spłaty zadłużenia ziemia przechodziła w ręce wierzycieli. Prawdziwym „potentatem” w odkupywaniu ziemi był bogaty kupiec Thomas Hanmann (1648-1729), u którego Rada Miasta zastawiła za 2500 guldenów folwark Różaniec w dniu 18.03.1705 r., a który wykupił on w 1707 r. Z kolei w listopadzie 1709 r. miasto za 5 tys. guldenów zastawiło folwarki Rudłowo i Katzenhöfen (łącznie 8 łanów), które Hanmann wykupił w 1710 r. za 10 tys. guldenów. Zastawiono też księdzu o nazwisku Harrasch trzech chłopów z Podgórza za 3600 guldenów, ale później zostali wykupieni. Innym razem, gdy kapitan saski „aresztował” radę miasta za żądane 5128 guldenów, ponownie zastawiono Katzenhöfen Hanamnnowi za 4 tys. guldenów.

Różaniec (Rosenort) dwór wzniesiony prawdopodobnie za czasów von Goetzena w latach 1865-88. Stoi do dziś. Zdjęcie ze strony Braunsberg – Braniewo w opisach i fotografii Ostatecznie Hanmann w zamian za trzy posiadłości Różaniec, Rudłowo i Katzenhöfen z dopłatą ze swojej strony, zapłacił łącznie 32 tys. guldenów co nie było wygórowaną ceną jak na tamte czasy. Z terenu miejskiego ubyło 20 ½ łanów ziemi i 8 łanów lasów. To nie było wszystko, w 1705 r. ksiądz Harrasch kupił 3 łany w Rudłowie, a w 1709 r. folwark Schneckenberg (późniejsza Julienhöhe, Biała Góra) z 1 ½ łanu ziemi kupili braniewscy jezuici płacąc 1600 guldenów, a 1 ½ łanu z Rudłowa za 2700 guldenów kupiło pięciu mieszczan braniewskich. W przyszłej Białej Górze powstał dom odpoczynku dla studentów. Te „transakcje” doprowadziły do tego, że w 1715 r. w posiadaniu Braniewa nadal było 125 łanów, ze wsiami Podgórze i Stępień z 32 rodzinami chłopskimi.

Chłopi pracują w polu i lesie. Źródło: Gilles de Rome, Le Régime des princes, Rouen, 1450 r.  Pierwotnym celem przekazania ziemi miastu była rekompensata za budowę i utrzymanie w dobrym stanie murów miejskich, które były ważne dla systemu obronnego nie tylko miasta, ale i regionu. Wraz ze wzrostem znaczenia artylerii spadło znaczenia obwarowań miejskich. Stąd też również przewartościowano przeznaczenie ziemi miejskiej, traktując wsie jak inne zobowiązane do płacenia daniny zwanej poborem, nie zaś jako część miasta płacącą akcyzę (podatek od piwa). W 1682 r. po raz pierwszy wsie opodatkowano osobno od miast po wprowadzeniu taryfy podatkowej dla Warmii, co okazało się niekorzystne dla miast, które płaciły akcyzę za całe miasto i ludzi z terenu miejskiego. Sprawa powróciła w 1718 r. za biskupa Teodora Potockiego (1711-1723) przy ustalaniu ilości łanów rzeczywistych i podatkowych. W tym czasie ziemia nie miała takiego znaczenia dla mieszczan Braniewa jak na początku powstawania miasta stanowiąc tylko wsparcie egzystencji. Rolnictwo przy rozwoju handlu i rzemiosła nie było więc głównym źródłem utrzymania mieszkańców, z kolei chłopi pobliskich wsi byli raczej luźno związani z miastem. Według taryfy łanów z 1718 r. we wsiach były odpowiednio: Stępień – 32 (2), Garbina – 43 (3), Różaniec – 6, Ułowo – 8, Podgórze – 20, Rudłowo z Katzenhöfen – 17 (1) łanów (w nawiasie łany opodatkowane).

szafka narożna ze wsi Willenberg (Garbina) z Muzeum Prus w Królewcu Kolejne obciążenia dotknęły Braniewo i wsie miejskie podczas wojny północnej 1756-1763, gdy były narażone na przemarsze i rekwizycje wojujących stron. Po okresie krótkiego spokoju nastąpił 1772 r., czyli I rozbiór Polski. Wówczas wymieniono przynależne do miast wsie Podgórze, Grabina i Stępień oraz folwarki Ułowo i Cielętnik. W 1783 r. wsie uzyskały status wsi królewskich. Zniesienie poddaństwa chłopów w Prusach wraz z przyznanym prawem do nabywania ziemi wprowadzone tzw. Oktoberedikt (edykt październikowy - będący elementem tzw. reformy Steina) nastąpiło w 1811 r. a w Braniewie dopiero w 1822 r. właściciele gospodarstw w Podgórzu, Stępniu i Garbinie po wpłaceniu odpowiednich kwot do kasy państwowej, nabyli pełne prawa własności i odtąd tworzyli niezależne wspólnoty wiejskie.

chłopski dom w Garbinie (Willenberg). Ilustracja pochodzi z pocz. XX w., ale budynek co najmniej z początku XIX w. w stylu dolnoniemieckim. Ilustracja R. Dethlefsen Garbina (Wildenberch, później Willenberg) jest najstarszą i największą ze wsi miejskich, która powstała zapewne przed 1314 r. Położona nad strumykiem Biedkówka (Sonnenberger Bache) znalazła się na najbardziej odległej południowo-zachodniej części ziemi miejskiej. Jej nazwa prawdopodobnie związana jest z Nikolausem von Wildenberg, który występuje jako świadek w braniewskich dokumentach z lat 1284-1303. Był prawdopodobnie obywatelem Braniewa i miał znaczący wpływ na lokację Grabiny, która musiała nastąpić bardzo wcześnie. Wykazał się jako bardzo dobry lokator i był zapewne pierwszym Niemcem, który osiadł w okolicach Braniewa. Ciekawostką jest fakt, że w Garbinie odkryto ślady osad z okresu neolitu i okresu rzymskiego oraz cmentarzysko z okresu rzymskiego, epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Dzięki Liście podatkowej Starego Miasta Braniewa znamy nazwiska mieszkańców Wildenberg w 1453 r. Byli to: Hans Cadaw, Hans Schultcze, Claus Peters, Eler Goske, Niclis Lemke, Steffan Knobeloch, Hans Rotcher, Matcz Rotcher, Hans Rotcher i Hans Questin. Na przestrzeni wieków liczba gospodarstw w Garbinie utrzymywała się na podobnym poziomie: w 1453 r. 10 chłopów, w 1656 i 1772 r. -11, a w 1934 r. - 14. W dniu 3.10.1641 r. sąd wetowy w Braniewie skazał Englebrechta chłopa z Garbiny, za urządzenie zbyt wystawnego wesela swojej córce. Przy tej okazji sąd przypomniał mieszczanom i chłopom z miejskich wsi, że zakazane jest noszenie zbyt bogatych szat, zwłaszcza tych dostępnych dla wyższych stanów.

Pocztówka z Hermannsdorf, dzisiejszej Glinki z początku XX w. Od lewej u góry restauracja i dom leśniczego, u dołu plac zabaw i pomnik braniewskich jegrów poległych w wojnie prusko-austriackiej w 1866 r. w pobliskim Lesie Miejskim. Glinka (Hermannsdorf) znalazła się niedaleko Braniewa od strony wschodniej przy południowej części braniewskiego Feldmark (teren Lasu Miejskiego), zajęta przez chłopów i dzierżawców. Mieszkańcy Hermannsdorf (illi de Hermanns dorf) są wzmiankowani dopiero w 1364 r. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od Heinricha Hermansdorf, który został wybrany do rady miasta Braniewa w dniu 24.03.1346 r. a być może wcześniej piastował urząd skarbnika miejskiego i na tym stanowisku założył wieś, która nazwę przybrała od jego nazwiska. W 1384 r. w radzie Braniewa pojawia się kolejny Heinrich Hermannsdorf (zapewne syn), który w latach 1395-1397 był burmistrzem Starego Miasta. Dzięki Liście podatkowej Starego Miasta Braniewa znamy nazwiska mieszkańców Hermansdorff w 1453 r. Byli to: Jorge Conrad, Andris Rotcher, Jacub Grunaw, Gering Grunaw, Bartholomeus Schwartcze, Jurgen Arndt, Niclis Cleynaw i Mertin Cleynaw. Wieś została zniszczona podczas wojen w XV w. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej w 1466 r. Glinka miała tylko 2 duże gospodarstwa chłopskie, 3 małe posiadłości i 3 pozbawionych majątku osadników, prawdopodobnie strażników leśnych i pszczelarzy.

Chłop ostrzący swoją kosę, 1700 r. Autor Caspar LuykenIstniejący do dziś dom w m. Glinka na przedwojennej pocztówce z kolekcji Jacka Iwulskiego. Wówczas była to leśniczówka w Lesie Miejskim.  Całkowicie wyludniła się po wojnie kleszej w 1479 r., już się nie podniosła i została porośnięta przez pobliski las. Odtąd straciła status wsi miejskiej, ale nazwa Hermßdorf lub Hermannsdorf w Lesie Miejskim występowała też w XVII i XVIII w. W 1636 r. miano tu przenieść cegielnię miejską. W 1710 r. miały tu powstać budy, do których przywożono zarażonych dżumą, a żywić ich mieli krewni. Mieszczanie uprawiali tu pszczelarstwo i podobno wielokrotnie zdarzało się, że niedźwiedzie „dobierały” się do uli. Co więcej był wyznaczony pasiecznik miejski (Stadtbietner) opiekujący się ulami w Glince. W dniu 19.02.1714 r. pasiecznik miejski z Hermsdorf prosił w piśmie radę o 2 pnie z Lasu Miejskiego na nowe ule. Cegielnia musiał tu stać długo, bowiem w dniu 7.07.1747 r. na budowę kościoła św. Krzyża zakupiono 3000 cegieł w cegielni miejskiej w Hermsdorf. Później funkcjonowało tu leśnictwo w Lesie Miejskim. Około 1860 r. w pobliżu Glinki braniewski 1 Wschodniopruski Batalion Jegrów wybudował doskonałą strzelnicę, na której prowadzono szkolenie strzeleckie kolejnych jednostek pruskich i niemieckich. Powstał tam też wartownia, a wojskowa strzelnica w tym miejscu znajduje się do dzisiaj. Przed 1945 r. w Glince była restauracja, leśnictwo oraz amfiteatr leśny.

Zabudowania gospodarcze w Stępniu na zdjęciu z pocz. XX w.  Budynki typu dolnoniemieckiego w Stępniu opisane przez Boettichera i Dethlefsena były zmodyfikowaną formą domu dolnoniemieckiego. W końcu XV w. wytworzył się typ dolnoniemieckiej architektury szkieletowej, który w późniejszych okresach ulegał niewielkim zmianom. Pod względem konstrukcyjnym typ nie ulega zmianom do XVIII w., zaś  przekształcenia uwidaczniają się w rozwiązaniach dekoracyjnych. Na przełomie XVIII i XIX wieku architektura szkieletowa wraca do mody, jednak zanikają różnice regionalne. Powstaje tzw. architektura techniczna oraz neostylowa. Stępień (Stangendorf) znajduje się również część Feldmarku, wymieniona pierwszy raz w 1364 r. To właśnie w tym roku zakon zorganizował rejzę na Litwę, w której udział wzięło również Braniewo a Stępień wpłacił 5 marek. W 1410 r. Stępień wpłacił do kasy miasta kwotę 1 ½ grzywny za jednego zaciężnego. Dzięki Liście podatkowej Starego Miasta Braniewa znamy nazwiska mieszkańców Stangendorff w 1453 r. Byli to: Niclis Sundeman, Ambrosius Sundeman, Claus Peter, Thewis Dertczman, Niclis Szywertsche, Herman Scoltcze, Peter Herder, Niclis Langhals, Hans Karbishere, Hinrich Mennig i Lorentcz Langhals. W 1655 r. w Stępniu stacjonowali rajtarzy brandenburscy, a uciążliwa okupacja Brandenburgii trwała do 1663 r. Podobnie jak w innych wisach miejskich liczba gospodarstw w Stępniu przez wieki była podobna, w 1453 r. – 10, w 1656 i 1772 r. po 8, w 1934 r. 13.

Tylko bezpośrednie otoczenie miasta, zwłaszcza żyzne niziny po obu stronach Pasłęki, były uprawiane przez samych obywateli, aż z czasem uprawiali także część na północny zachód i wschód na lewym brzegu Pasłęki, gdzie powstały folwarki (curiae). Tak powstały folwarki Podgórze (Huntenberg), Ułowo (Auhof), Rudłowo (Rodelshöfen) oraz Katzenhöfen (nieistniejący, znajdował się pomiędzy Zawierzem i Stępniem).

Podgórze (Huntenberg) – wykopaliska z początku XX w. W V w. mieszkali tu Prusowie. W odkrytym tam grobie znaleziono: sprzączkę i naszyjnik tordowany pochodzące z początku późnego okresu wędrówek ludów. Na ilustracji sprzączka z głową zwierzęcia pochodząca z kuszy Najstarszy folwark Podgórze (niem. Huntenberg, Hundenberg, Huntembark) wzmiankowany jest w już w 1346 r. Otóż w dniu 28.07.1346 r. biskup Hermann z Pragi (1338-1349) rozstrzygnął spór niejakiego Gerungusa de Huntenberg i jego zwolenników (cum suis sequacibus) z radnymi i gminą Starego Miasta Braniewo w związku z roszczeniami dotyczącymi części tzw. Harzau. Właściciele Podgórza uważali się za obywateli Braniewa, stąd chcieli korzystać ze wspólnego Harzau. Było to 100 łanów bagnistych łąk i lasu nazywanego w przeszłości również: Herzau, Holzmorgen, Hohen Holz a współcześnie Klejnowskie Bagno – teren przynależny do Starego Miasta Braniewo, jako wspólna ziemia jego mieszkańców określanych jako „braniewskie łąki miejskie” (Braunsberger Stadwiesen). W tym czasie w Braniewie funkcjonowała poważana rodzina von Huntenberg, stąd wymieniany jest rajca Kalganus von Huntenberg w 1374 r. a później rajca Gerung vom Huntenberge w 1405 r. Dzięki rejestrom podatków Starego Miasta z lat 1462-1463 znamy nazwiska mieszkańców wsi jak zapisano Hunnterberge i są to: Hans van Antiken (7 ½), Austem Pottelkaw (6), Seifert Siferdis (4) i Hans Tyme (4). W 1656 r. Podgórze miało 21 łanów i wielkość ta nie uległa zmianie do początku XX w. W miejscu tym już w V w. mieszkali Prusowie. W odkrytym grobie znaleziono sprzączkę i naszyjnik tordowaty pochodzące z początku późnego okresu wędrówek ludów. W Podgórzu na wschód od miejscowości znajdował się Okop Szwedzki. W 1772 r. w momencie zaboru Podgórze wymieniane jest jako wieś a nie folwark.

fragment mapy powiatu braniewskiego z 1893 r. z zaznaczonymi dawnymi wsiami i folwarkami miejskimi  W 1374 r. wymieniony jest Johannes die Owe założyciel Ułowa (In der Owe, Owenhofe, Auhof), będącego ważnym i dochodowym folwarkiem. Ostateczna nazwa pochodzi od Aue (Błonie), żyznego terenu na północ od Braniewa. Dzięki rejestrom podatków Starego Miasta z lat 1462-1463 znamy nazwiska mieszkańców dworu, jak zapisano Ouwe hofe i są to: Ambrosius Gerdt (4 ½) oraz Jacob i Johannes Reberg (6). Była tu urodzajna ziemia, np. według spisów z 1612 i 1637 r. w folwarku Ułowo z parceli w wielkości 1-4 morg korzystało aż 116 mieszczan braniewskich. W 1634 r. podczas szwedzkiej okupacji nadzór nad nim otrzymał burgrabia braniewskiego zamku, z kolej w 1663 r. podczas kończącej się okupacji, brandenburski komendant Braniewa w związku z niemożnością zapłacenia kolejnej kontrybucji przez miasto polecił zarekwirować bydło z Ułowa. W latach 1766-1772 dzięki szarwarkowi chłopów wsi miejskich folwark przyniósł średnio aż 2193 guldeny z 9041 guldenów dochodu miasta.

Rudłowo – neogotycki pałac w formie zameczku zbudowany w 1865 r. Zameczek był budowlą 2-kondygnacyjną, murowaną z cegły, otynkowaną i zdobioną bogatym detalem architektonicznym. Został wzniesiony na planie zbliżonym do prostokąta. W narożu południowym znalazła się charakterystyczna 3-kondygnacyjna wieża. W elewacji frontowej oraz w elewacjach bocznych umieszczono ryzality, natomiast w elewacji od strony parku – duży wgłębiony taras widokowy z żeliwną balustradą. Wieżyczki zwieńczone były pseudo krenelażami a szczyty zamknięte schodkowo, ze sterczynami i gzymsami arkadkowymi. Po 1945 r. w pałacu ulokowano biura PGR, a także mieszkania pracowników. Pod koniec lat 70. XX w. budynek został opuszczony i od tego czasu popadał w ruinę. W latach 90. majątkiem dysponowała AWR, a obecnie grunty wraz z pałacem są własnością prywatną. Zdjęcie z 1911 r. Rudłowo (Rodelshöfen, nazywane też Rudloffhonen i Rudolshof) wzmiankowane jest w 1374 r., gdy jako założyciel podawany jest Albertus de Rudolfishoue. Prawdopodobnie nazwęotrzymało od znanej rodziny braniewskiej Rudolffi. Niejaki Bertoldus Rudolffi jest wpisany do braniewskiej księgi miejskiej w 1352 r. W 1364 r. Johannes Rudolff, być może jego syn, jest burmistrzem i dzierży tę godność do 1382 r. W tym samym czasie w radzie miejskiej zasiadali jeszcze dwaj inni członkowie rodziny rajcy Gerhardus i Conradus Rudolffi, który przez pewien czas był (1364) skarbnikiem miejskim. Niewykluczone, że jako taki zainicjował zasiedlanie Rudłowa. W 1374 r. spotykamy warmińskiego duchownego Arnoldusa Rudolfiego; kolejny Johann Rudolf, krewny Fleminga, pojawia się w Braniewie w 1378 r., a Rutcher Rudolff w 1388 r. Najbardziej znany jest posiadający od 1422 r. obywatelstwo miejskie Nicolaus Rudolshofen - rajca z lat 1426-1449, burmistrz w latach 1433-1434, 1436, 1438-1440, 1448-1449. Dzięki rejestrom podatków Starego Miasta z lat 1462-1463 znamy nazwiska mieszkańców dworu jak zapisano Rudilshovenn i są to: Niclis Rudolffs (3) i Ambrosius Prange (4).

Inny folwark początkowo zwany Kattenhonen wzmiankowany jest w dniu 13.05.1405 r. a jego pierwszymi właścicielami są Johannes Katten i Petrus Hartmann co wskazuje jasno, że nazwa pochodziła od nazwiska Katten. Tenże Johannes Katten toczył spór o część ziemi z biskupem Henrykiem IV Vogelsang, za którą otrzymał pieniężne zadośćuczynienie. Dzięki rejestrom podatków Starego Miasta z lat 1462-1463 znamy nazwiska mieszkańców folwarku, jak zapisano Katczenhoven i są to: Hans Syfert (4) i Urbanus van Katczenhoven (4). Późniejsza nazwa to Katzenhöfen. Folwark ten istniał do 1718 r.

pałac w Rodelshöfen (Rudłowie). W 1835 r. zespół pałacowo-parkowy nabyła rodzina von Goetzen i w 1865 r. i to oni przebudowali pałacyk na styl neogotyckiego zameczku. W 1712 r. Hanmann wybudował w Rudłowie dwór. W 1718 r. z połączenia majątku Rudłowo z folwarkiem Katzenhöfen powstał tu majątek szlachecki Rodelshöfen, czyli Rudłowo. Jeszcze w 1772 r. należał do rodziny Hanmann, choć miasto posiadało tu nadal swoją jurysdykcję. W tymże roku Rudłowo występujące jako jeden majątek z dawnym Katzenhöfen miało 13 ½ łanu. W 1784 r. folwark w Rudłowie uzyskał status majątku szlacheckiego i pozostał siedzibą rodu Hanmann do 1835 r. Jeszcze w 1807 r. pałacyk został złupiony przez Francuzów. Właśnie w 1835 r. zespół pałacowo-parkowy nabyła rodzina von Goetzen i to oni w 1865 r. przebudowali pałacyk na styl neogotyckiego zameczku.  W 1888 r. majątek przeszedł na własność rodziny von Stoch. Ostatnimi właścicielami 250-hektarowej posiadłości byli Friedrich (1860-1923) i Charlotte Gramsch z domu Stoch (1872-1958). Do 1945 r. prowadzono hodowlę koni, bydła, trzody chlewnej oraz prowadzono cegielnię.  

Dzięki Liście podatkowej Starego Miasta Braniewa znamy nazwiska mieszkańców Rudolffhoven (Rudłowo) i Awehofe (Ułowo) w 1453 r. Byli to: Niclis Hille, Hans von Antken, Hans Mertins von Vochshole, Mertins von Thungen, Ambrosius Gerdis, Tydeman Hogewold, Thymme vom Huntenberge i Hans Mewis. W Katzenhöfen gospodarzyli Jacub i Urbanus von Katczenhofe. W 1656 r. w Rudłowie były 3 zagrody chłopskie, a w Katzenhöfen 2.

Cielętnik (Kälberhaus) - folwark powstał w XVIII w., a w 1772 r. podawano, że budynki mieszkalne i stodoły wraz z ziemią przynoszą rocznie 400 florenów. W przeszłości prawdopodobnie nazywano go Unter Stangendorf. Braniewski kupiec Johann Oestreich był też dzierżawcą folwarku w Cielętniku.

Johann Oestreich (1750-1833) jeden z najbardziej zasłużonych i szanowanych mieszkańców Braniewa. Bogaty kupiec, który od innego braniewskiego kupca Hanmanna odkupił posiadłość i nazwał ją Julienhöhe. Wybudował tu miejski pałacyk, tj. niewielką, jednopiętrową wytworną rezydencję z wysokim dachem dwuspadowym, którą nazwał Belvedere. Współczesny portret Johanna Oestreicha znajdujący się w Muzeum Ziemi Braniewskiej Biała Góra (Julienhöhe) - folwark znajdował się na północno-wschodnim narożniku ziemi należącej do Stępnia i miał ok. 1,4 łanu. W 1709 r. miejsce to nazywało się Schneckenberg, które miasto sprzedało alumnatowi papieskiemu i tam powstał letni dom dla studentów. Z kolei na mapie Enderscha z 1755 r. miejsce nazwane jest Mons Albanus. Później posiadłość należała do bogatego braniewskiego kupca Hanmanna, a odkupił je Johann Oestreich i zmienił też nazwę na Julienhöhe. Wybudował tu miejski pałacyk, tj. niewielką, jednopiętrową wytworną rezydencję z wysokim dachem dwuspadowym, którą nazwał Belvedere. Z nazwą jest dużo zamieszania, gdyż jeszcze w na mapie Schrottera z przełomu XVIII/XIX w. i w 1926 r. na mapie występuje jako Weissenberg.

Różaniec (Rosenort)- kaplica katolicka w 1938 t. widok na wnętrze i ścianę zachodnią. Zdjęcia IS PAN Różaniec (Rosenwalde, Rosenort)byłwłasnością biskupią powstałą na miejscu dawnej pruskiej osady, która często zmieniała zarządców czy właścicieli. Po raz pierwszy wymieniony w źródłach w 1317 r. Nazwa podobno pochodzi od Floriana Rosenort burmistrza Braniewa. W dniu 21.04.1415 r. będąc na łożu śmierci biskup warmiński Henryk IV Vogelsnag (1401-1415) zapisał Różaniec swojemu bratu i jego żonie. W dniu 18.09.1527 r. biskup Maurycy Ferber nadał należący wcześniej do fromborskiego zgromadzenia braci anonitów majątek burgrabiemu braniewskiemu, którym był Georg von Preuck (?-1556). Później w latach 1576-1586 jako właściciel występuje jego syn Johannes von Preuck (?-1593), również burgrabia i wójt krajowy. Obaj w XVI w. należeli do jednej z najbogatszych rodzin w Braniewie. Znajdowało się tu stanowisko obronne na południowy - wschód od tej miejscowości. W 1656 r. miasto odkupiło folwark Różaniec z 14 łanami, ale już w 1705 r. zastawiła, by ostatecznie sprzedać w 1707 r. kupcowi Thomasowi Hanmann a rodzina posiadała go do 1865 r. W latach 1865-1888 należał do rodziny von Goetzen i prawdopodobnie wówczas powstał istniejący do dziś pałacyk. W latach 1888-1911 właścicielem był Eduard Koy z Ornety. W latach 1911-1934 należał do rodziny Jentzen. W 1934 r. na skutek zadłużeń majątek przejął Państwowy Zakład Ubezpieczeń w Berlinie, a kolejnym nabywcą był Aloys Wichert. Po wojnie był tu PGR.

fragment mapy powiatu braniewskiego z 1926 r. z zaznaczonymi dawnymi wsiami i folwarkami miejskimi  W 1772 r. podczas I rozbioru Braniewo wraz z całą Warmią zostało włączone do Królestwa Prus i wówczas pruska komisja klasyfikacyjna sporządziła inwentaryzację pozyskanego mienia. W 3 wsiach miejskich stwierdzono: Podgórze miało 6 zagród chłopskich z 21 łanami i 50 morgami pastwisk, Garbina miała 11 zagród chłopskich z 43 łanami i 99 morgami pastwisk, zaś Stępień składał się z 8 zagród chłopskich z 32 łanami i 72 morgami pastwisk. Folwark Ułowo miał 8 łanów, był to mały od dawna wykorzystywany folwark, który przynosił miastu 400 florenów rocznie. Zyski miasta z trzech wsi były następujące: Podgórze przynosiło rocznie w gotówce 443 floreny, a ponadto 63 buszle owsa, 60 kurcząt i 12 gęsi. Garbina przynosiła rocznie 596 florenów i 29 groszy oraz 86 buszli owsa, 110 kurcząt i 22 gęsi. Stępień dawał 475 florenów i 16 groszy oraz 64 buszli owsa, 80 kurcząt i 16 gęsi. Ponadto wsie dalej były zobowiązane do szarwarku na rzecz miasta.

Rosyjski plan okolic Braniewa z okresu bitwy o miasto w dniu 26.02.1807 r. pomiędzy wojskami francuskimi i prusko-rosyjskimi. Plan obejmuje miejscowości, w których toczyły się walki: Grabinę, Stępień i Rudłowo oraz kapitulny Zawierz.  Klęska wojsk pruskich w wojnie z Francją w 1806 r. spowodowała, że działania wojenne dotarły do Prus Wschodnich. W 1807 r. Braniewa i okoliczne miejscowości stały się częścią teatru wojennego.  W dniu 26.02.1807 r. podczas bitwy o Braniewo walki trwały w Garbinie, Stępniu i Rudłowie, a część miejscowości doświadczyła też uciążliwej okupacji (więcej o walkach Francuzów z Prusakami i Rosjanami w artykule: 26.02.1807. Bitwa o Braniewo).

Wojny napoleońskie przyniosły ogromne straty dla Braniewa i okolicy. W dniu 1.03.1812 r. Rada Miasta przedstawiła bilans strat od wkroczenia wojsk francuskich do ich wycofania, czyli z lat 1807-1812. Braniewo poniosło straty w wysokości ok. 780 tys. talarów a wsie miejskie Podgórze, Stępień, Garbina i folwark Ułowo razem 76661 talarów. Największa zmiana nastąpiła wraz z tzw. przepisami uwłaszczeniowymi z 1807 r., gdy uwłaszczono chłopów we wsiach Podgórze, Stępień i Garbina. Z kolei właściciele folwarków nabyli pełne prawa własności tworząc odtąd niezależne wspólnoty wiejskie. W 1910 r. we wsiach mieszkało odpowiednio: Garbina - 206, Stępień - 148, Rudłowo - 137, Podgórze – 94 a Julianka, Ułowo, Glinka należały do większych gmin wiejskich.  

Zamiast epilogu… Ponad 200 lat temu pobliskie i znane nam dziś wsie przestały należeć do miasta Braniewa. Teraz są to miejscowości z polskimi nazwami: Willenberg stał się Garbiną, choć po wojnie mieszkańcy nazywali wieś mianem Wielbórz (czyli przekształceniem nazwy niemieckiej). Stangendorf stał się nie wiedzieć czemu Stępniem, choć w Słowniku nazw miejscowych okręgu mazurskiego dziennikarza i historyka Gustawa Leydinga (1899-1974) pojawia się zdaje się właściwsza nazwa Stęgnowo. Podobnie Auhof nazwano Ułowem, a Hermannshof stał się dzisiejszą Glinką (ciekawostką jest, że obok Glinki wprowadzono też nazwę Strzelnica). Wsie Huntenbergnazwano Podgórzem, z kolei Rodelshöfen nazwano Rudłowem, Kälberhaus stał się Cielętnikiem a Rosenort zwie się Różańcem - co jest przekształceniem lub tłumaczeniem nazw niemieckich. Trochę inaczej jest z Julienhöhe, którą po wojnie nazwano Białą Górą, co wydaje się tłumaczeniem nazwy Weissenberg. Polskie nazwy wprowadzono na mocy kilku Rozporządzeń Ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych - odpowiednio: z dniem 12.11.1946 r. Stępień, od 1.06.1948 r. Podgórze i Garbina, a z dniem 1.10.1948 r. wprowadzono nazwy Glinka (i Strzelnica), Rudłowo, Ułowo, Różaniec, Biała Góra i Cielętnik.

 


Źródła: S. Achremczyk, A. Szorc. Braniewo. Olsztyn 1995.; V. Röhrich. Die Kolonisation des Ermlandes. ZGAE nr 12. Braunsberg 1897-1899.; V. Röhrich. Geschichte des Fürstbistums Ermland. Braunsberg 1925.; F. Buchholz. Braunsberg im Wandel der Jahrhunderte Festschrift zum 650jährigen Stadtjubiläum am 23.Juni 1934. Braunsberg 1934.; A. Kolberg. Die Verfassung Ermlands beim Uebergang unter die preußische Herrschaft i. J. 1772. ZGAE nr 10 Heft 30-32. Braunsberg 1891.; F. Hipler. Braunsberg in der Schwedenzeit. ZGAE Nr 8 Braunsberg 1884-1886.; A. Lutterberg. Zur Baugeschichte der Altstadt Braunsberg. ZGAE Nr 19. Braunsberg 1916.; H. Schmauch. Ermländische Steuerregister des Jahres 1579. ZGAE Nr 24. Braunsberg 1930-32.; F. Buchholz. Eine Steuerliste der Altstadt Braunsberg v. J. 1453. ZGAE Nr 25. Braunsberg 1933-1935.; F. Buchholz. Zwei Zinsregister der Altstadt Braunsberg aus den Jahren 1462 und 1463. ZGAE Nr 27. Braunsberg 1939-1942.; J. Ptak. Wojskowość średniowiecznej Warmii. Olsztn 1997.; J. Powierski, Z. Guldon. Rewizja łanów warmińskich z 1615 roku. KM-W Nr 2. Olsztyn 1970.; J. Wijaczka. Taryfa łanów na Warmii z 1718 roku. KM-W Nr 4. Olsztyn 1994.; R. Dethlefsen. Bauernhäuser und Holzkirchen in Ostpreußen: mit Unterftützung der Königlich Preuß. Staats-Regierung und des Provinzialverbandes Ostpreußen. Berlin 1911.; J. Bender. Topographisch- historische Wanderungen durch das Passargegebiet. ZGAE Nr 9, Heft 27. Braunsberg 1887.

 

 

 

.