GUSTAW von TEMPSKY (1828-1868) – BOHATER NOWEJ ZELANDII

b_150_100_16777215_00_images_tempsky_01._portret_1860.jpg Urodzony w Braniewie, za życia stał się ludowym bohaterem Nowej Zelandii. Pruski szlachcic z rodu o polskich korzeniach, żołnierz, poszukiwacz przygód, artysta i korespondent gazet. Był także zdolnym akwarelistą malującym nowozelandzkie dżungle oraz codzienne życie wojska. Przy tym wszystkim był podróżnikiem, a także poszukiwaczem złota, którego szukał bez powodzenia w Kalifornii, Australii i Nowej Zelandii. Mimo, że spędził tam ledwie 6 lat stał się jedną z najbarwniejszych postaci w historii  XIX-wiecznej Nowej Zelandii.

 

 

Portret Gustawa von Tempsky z 1860r.Armine von Tempski (1892-1943) córka Louisa i wnuczka Gustawa von Tempsky. Została uznaną pisarką, żyła i tworzyła na Hawajach. Napisała co najmniej 9 powieści i 2 autobiografie.W biografii „Born in Paradise” napisała, że Gustaw w wieku 18 lat musiał opuścić Polskę z powodów politycznych… jednak Polski wtedy nie było a był jednak pruskim oficerem zwolnionym ze służby… Gustavus Ferdinand von Tempsky (w polskich źródłach: Gustaw Ferdynand von Tempski) urodził się w dniu 15.02.1828 r. w Braniewie. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy był Prusakiem jak wielu twierdzi, czy też Polakiem jak twierdzi równie wielu. Podczas gdy w Nowej Zelandii i Australii uważany jest za Polaka, to niemieckojęzyczne źródła określają go Prusakiem, natomiast angielska Wikipedia nazywa go polsko-pruskim poszukiwaczem przygód. Jego wnuczka, pisarka Armine von Tempsky (1892-1943) pisała, że był uchodźcą politycznym z Polski… przy czym nie znane są jego ówczesne zapatrywania na temat pochodzenia. Z kolei jego podwładni w Nowej Zelandii nadali mu przydomki „Von  i „Prusak”, co może sugerować brak związku z polskością. Nazwisko Tempsky lub Tępski związane było z rodziną szlachecką pochodzenia polskiego i słuszne wydaje się stwierdzenie polskiego historyka i genealoga Bernarda Klec-Pilewskiego (1915-1973), że Gustaw von Tempskibył potomkiem zniemczałej od sześciu pokoleń śląskiej gałęzi rodziny Tempskich. Przodkowie jego żenili się z Niemkami i służyli królom pruskim bądź w wojsku, bądź też na urzędach cywilnych”. Rodzina miała siedzibę w Tępczu pod Wejherowem oraz liczne gałęzie na Śląsku i Prusach Wschodnich. Ród miał też długą tradycję wojskową.


żołnierze 3 pułku piechoty, czyli Infanterie-Regiment Nr. 3. Pierwszych dwóch żołnierzy podczas służby kapitana Julius Louis von Tempsky (1797-1868) w Braniewie. Później pułk przyjął nazwę Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm I. (2. Ostpreußisches) Nr. 3 Gdy był dzieckiem rodzina wyjechała do Legnicy, niemniej dzieciństwo musiał spędzić w Braniewie co wiązało się ze służbą wojskową ojca, który przebywał w mieście kilkanaście lat. Jego ojciec podpułkownik Julius Louis von Tempsky (1797-1868), przedstawiany w źródłach jako szlachcic polskiego pochodzenia, był oficerem w królewskiej armii pruskiej. Co najmniej od 1821 r. służył 3. Infanterie-Regiment z Królewca. W Braniewie stacjonowały przemiennie różne bataliony tego pułku. Najpewniej służył w mieście w latach 1826-1841 jako oficer II batalionu muszkieterów i batalionu fizylierów. Odznaczony rosyjskim orderem św. Stanisława 3 klasy. W latach 1833-1841Julius von Tempsky był kapitanem w batalionie fizylierów 3. Infanterie-Regiment w Braniewie. W 1842 r. jako major został dowódcą 2 batalionu w 5. Landwehr-Regiment w Malborku, a w 1844 r. powrócił do 3 pułku jako podpułkownik i przeszedł na emeryturę. Matką była Henriette Karoline Friederike Wilhelmine von Studnitz. Młody Gustaw Tempsky wychowywał się w Legnicy. Stąd siłą rzeczy wysłano go do pruskiej szkoły kadetów młodszych w Poczdamie, a później szkoły kadetów w Berlinie. W szkołach tych oprócz gruntownego przygotowania wojskowego, pobierał lekcje języków obcych, historii, geografii, rysunku i muzyki. W 1845 r. po zakończeniu edukacji wojskowej został przydzielony do nieznanej jednostki. Podawane w różnych źródłach informacje, że służył razem z ojcem i bratem w dawnym pułku ojca, czyli 3 pułku piechoty nie znajdują potwierdzenia w dostępnych źródłach. Ojciec był już na emeryturze a w tym czasie w armii było trzech podporuczników o nazwisku von Tempsky, w tym starszy brat podporucznik Benno Waldemar von Tempsky (1823-1886), który dosłużył stopnia pułkownika. Jednak wszyscy służyli jeszcze w 1847 r., a więc żaden z nich to Gustaw von Tempsky. Stąd wniosek, że być może ze względu na krótki okres służby w wykazach oficerów z lat 1845-1846 nie uwzględniono Gustawa. Z nieznanych do końca powodów na początku 1846 roku, po zaledwie 9 miesiącach, najprawdopodobniej znużony wojskową rutyną, porzuca służbę wojskową, ale jego wojskowe wykształcenie jeszcze wielokrotnie będzie przydatne. Pamiętać jednak trzeba, że był to burzliwy okres tzw. Wiosny Ludów, a w młodym oficerze obudził się duch przygody w nowym nieznanym świecie. W tym też czasie dojrzewał pomysł założenia pruskiej osady lub kolonii w brytyjskiej posiadłości w Ameryce Środkowej, a obrotny Gustaw von Tempsky postarał się o list polecający do kolonii. Jeszcze w 1845 r. w Berlinie założono towarzystwa kolonialne a w 1846 r. wyruszyło 110 niemieckich osadników, którzy założyli miasto Karlstadt, lecz kolonia przetrwała tylko kilka lat.


 

 1850. Mapa Wybrzeża Moskitów Popularny na DZIKIM ZACHODZIE traperski nóż BOWIE stał się ulubioną bronią Gustawa von Tempskiego W maju 1846 r. wyjeżdża do Ameryki Środkowej na leżące na obecnym wybrzeżu Nikaragui i Hondurasu, tzw. Wybrzeże Moskitów (Mosquito Coast - teren będący pod protektoratem brytyjskim) z listem od brytyjskiego ambasadora w Berlinie do reprezentującego brytyjskie interesy na tym terenie konsula generalnego Patricka Walkera. Mając wojskowe przygotowanie i biegle posługując się językiem angielskim, przyjmuje propozycję Brytyjczyków objęcia dowództwa nad tzw. Mosquito Indian tj. siłami zbrojnymi Królestwa Miskito „rządzonego” przez króla 13-letniego George Augustusa Frederica II. Jako ich kapitan szkoli, a później dowodzi nieregularnymi siłami złożonymi z członków plemion indiańskich: Wulwa, Rama i Smu przeciwko siłom zbrojnym Nikaragui. W tych starciach nabiera ogromnego doświadczenia w walkach w dżungli. Pomaga również jako przewodnik brytyjskim jednostkom morskim w wypadach na miasta położone nad nikaraguańskim rzekami. Krótka kampania miskito-brytyjska w 1848 r. zakończyła się zdobyciem ważnego punktu strategicznego na wybrzeżu, miasta San Juan del Norte i czasowym wypędzeniem sił nikaraguańskich z Wybrzeża Moskitów. W tym samym roku utonął protektor von Tempsky’ego konsul Patrick Walker, co doprowadziło do zmiany dotychczasowych planów.


 

Mapa z zanaczoną trasą podróży Gustawa Tempskiego1853. Ekspedycja przez Amerykę Środkową. Autor Gustaw von Tempski (być może ten z prawej) w drodze z towarzyszami . Ilustracja Gustawa von Tempskiego z książki Mitla pt. Meksykanie w haciedzie El Valle Ilustracja Gustawa von Tempskiego z książki Mitla pt. Ruiny Mitli Ilustracja Gustawa von Tempskiego z książki Mitla pt. Ranczerzy odpierają atak  IndianWieść o kalifornijskiej „gorączce złota” dociera do Nikaragui w roku 1849. Gustaw von Tempsky wyrusza do San Francisco, gdzie dociera w lipcu 1850 r. Właśnie w Kalifornii nauczył się biegle posługiwać używanym, m.in. przez traperów nożem Bowie. Po trzech latach bezskutecznych, poszukiwań cennego kruszcu, miał dość pogoni za bogactwem, kalifornijskich osad górniczych, gór i San Francisco. W lipcu 1853 r. w towarzystwie niemieckiego lekarza nazywanego „doktorem S.”, wypływa francuskim statkiem z San Francisko do Mazatlan na zachodnim wybrzeżu Meksyku. Stamtąd wyrusza konno w 18-miesięczną, obfitującą w przygody i liczącą 3000 mile podróż z Meksyku, przez Gwatemalę i Salwador. Było to odważne, jeśli nie dość lekkomyślne przedsięwzięcie, gdyż von Tempsky poruszał się po nieznanym terenie, gdzie często panowało bezprawie, ale miał karabin, rewolwer i nóż Bowie. Podróż trwała dokładnie od 22.07.1853 r., gdy wyruszył z meksykańskiego Mazatlan do 10.01.1855 r., gdy dotarł La Union w Salwadorze. 

Ilustracja Gustawa von Tempskiego z książki Mitla pt. Jezioro AtitlanStrona tytułowa powieści Tempskiego MITLA, wydanej w Londynie w 1858r. Z tej podróży Tempsky napisał i wydał w 1858 w Londynie książkę pod tytułem „Mitla”, której dalszy tytuł w tłumaczeniu wygląda następująco: „Opowieść o przypadkach  oraz osobistych przygodach w czasie podróży przez Meksyk, Gwatemalę oraz Salwador w latach 1853 do 1855. Z obserwacjami na temat sposobów życia w tych krajach”. Po raz pierwszy błysnął też malarsko, bowiem powieść zilustrowana została jego własnymi akwarelami.


 

31.08.1856 Prinz Awala River. Rysunek Gustawa von Tempskiego przedstawiający  łódź z 6-osobową załogą płynącą wartką rzeką z gęsto porośniętym brzegiem1856. Osada Savolo Creek nad rzeką Grey Town. Amerykańska stacja tranzytu drewna w Nikaragui, na brzegu widoczny rozbity, pochylony parowiecLouis von Tempsky (1858-1921), syn Gustawa von Tempski. Podobnie jak starszy brat Randal (1856-1898) zamieszkała na Hawajach.Lina Kettle (1859-1938), córka Gustawa von Tempski. Jako jedyna z dzieci pozostała w Nowej Zelandii Jeszcze przed wyjazdem do Kalifornii poznał w brytyjskiej osadzie Blufields pannę Emelię Ross Bell córkę Szkota Jamesa Stanislausa Bell (1797-1858) brytyjskiego agenta rządowego, który nie pochwalał związku prawdopodobnie ze względu na młody wiek kawalera i brak perspektyw. Sam James Bell miał również ciekawą przeszłość, m.in. rekrutował najemników podczas wojny domowej w Portugalii, był kupcem i brytyjskim szpiegiem w Turcji, przemycał broń, a w latach 1836-1839 działał w Czerkiesji. Po powrocie do Anglii wydał wspomnienia a później przeniósł się z rodziną na Wybrzeże Moskitów. Jednak po powrocie w dniu 9.07.1855 r. Gustaw von Tempsky poślubił Emelię Ross Bell (1823-1900), z którą miał 3 dzieci: synów Randala (1856-1898) i Louisa (1858-1921) oraz córkę Lenę (1859-1938). Dwóch synów przeniosło się później na Hawaje, a córka pozostała w Nowej Zelandii, gdzie ich potomkowie żyją do dziś. Początkowo Gustaw von Tempsky nadzoruje wycinkę mahoniu, ale gdy na początku 1857 r. sytuacja Brytyjczyków na Wybrzeżu Moskitów staje się trudna, rodzina von Tempsky wyjeżdża do Szkocji. Gustaw von Tempsky spędził tam rok, w czasie którego odwiedził rodziców w Prusach (było to ich ostatnie spotkanie) i przygotowywał publikację książki. Rozwinął też swój kunszt malarski, zwłaszcza nabierając wprawy w posługiwaniu się akwarelą.


 

Trasa australijskiej ekspedycji Burke i Willisa, z której wyłączono Tempskiego. Bc może to uratowało mu życie bowiem większość uczestników wyprawy zginęła W 1858 r. wyrusza do Australii na statku „Sirocco” i w dniu 1.08.1858 r. dociera do portu w Melbourne skąd rusza w okolice odległego o 150 km Bendingo, gdzie odkryto złoto. Również próbuje szczęścia w poszukiwaniach i ima się różnych zawodów (m.in. z powodzeniem, ale bez entuzjazmu zajął się rolnictwem). Jeszcze w Melbourne Gustaw von Tempsky energicznie zabiega o udział w organizowanej transkontynentalnej ekspedycji przez Australię (Trans-Continental Exploring Expedition) zwanej ekspedycją Burke’a i Willisa, jednak bezskutecznie bowiem jego kandydaturę odrzucono ze względu na brak koneksji w angielskich kołach rządowych. Przegrywa walkę o kierowanie ekspedycją z Robertem Burke i postanawia zmienić środowisko. Na marginesie trzeba stwierdzić, że Burke i Willis kierujący ekspedycją zmarli w jej trakcie, a z całej 6-osobowej ekipy ocalał jeden uczestnik. 


 

taniec wojenny Maorysów  haka peruperu Motto: „Kia mate toa -pokonać własną śmierć” na tablicy poświęconej wojnom w Nowej Zelandii z Maorysami. Muzeum Wojennym w Auckland (War Memorial Museum) mapa Nowej Zelandii zpodzialem na prowincje w latach 1862-69 Ponownie zmienia otoczenie po usłyszeniu o odkryciu złota Nowej Zelandii. W dniu 13.02.1862 r. na statku „Benjamin HeapeGustaw von Tempsky wypływa z rodziną do Tasmanii w Nowej Zelandii. Do Auckland przybywa w dniu 10.03.1862 r. Po dotarciu w rejon złotonośnych pól na Półwyspie Coromadel, przez około rok po raz kolejny bez powodzenia szuka kruszcu i pisze listy do gazety The Daily Southern Cross opisując życie poszukiwaczy złota. W lipcu 1863 r. w Nowej Zelandii wybucha kolejna wojna tubylczych plemion Maorysów z kolonistami. Przyczyną konfliktu była nielegalna sprzedaż maoryskiej ziemi białym osadnikom oraz ich wielki napływ na wyspy. Wojny maoryskie trwające w latach 1845-1872 do złudzenia przypominają walkę amerykańskich plemion indiańskich ze kolonizacją prowadzoną przez Stany Zjednoczone. Maorysi byli autochtoniczną grupą etniczną zajmującą się uprawą, hodowlą i rybołówstwem, ale słynęli też z wojowniczości (ich taniec wojenny haka peruperu wykonuje reprezentacja Nowej Zelandii przed meczami rugby). 

Kapitan William Jackson założyciel I pierwszy dowódca formacji Forest Rangers. To on „wciągnął” Tempskiego do oddziału i przyczynił się do zdobycia przez niego sławy w Nowej Zelandii. 1863 Wojna Waikato. Oddziały kolonialne maszerujące przez wyrąbaną w dżungli tzw. Great South Road  Po wybuchu wojny von Tempsky próbował sformować ochotniczą jednostkę spośród poszukiwaczy złota, ale jego wysiłki zostały odrzucone. Wówczas von Tempsky złożył raport o wczesnej fazach wojny i przenosi się miasta Drury na południe od Auckland, gdzie redaktor naczelny gazety The Daily Southern Cross, będąc pod wrażeniem jego wcześniejszej korespondencji zatrudnia go jako stałego korespondenta. Tam zaprzyjaźnia się z żołnierzem-osadnikiem kapitanem Williamem Jacksonem członkiem oddziału ochotników Papakura Valley Rifle. W sierpniu 1863 r. Jackson został mianowany dowódcą nowej i elitarnej jednostki ochotniczej jednostki, znanej jako Forest Rangers (Strażnicy Lasu), która miała się specjalizować w nieregularnych wojnie, takiej jak walka w buszu. Von Tempsky został zaproszony do dołączenia do Forest Rangers jako korespondent wojenny w ekspedycji w Hunua Range. Szybko zyskuje zaufanie podczas wspólnego patrolowania dżungli a pod wrażeniem umiejętności von Tempsky'ego z zakresu taktyki partyzanckiej, Jackson zaproponował mu, aby ubiegał się o przydział do jednostki.

 

Odznaka oddziału Forest Rangers Model maoryskiej osady w ich języku zwanej Pa1863. Atak Maorysów na osadę Rangiriri. Thomas ok. 1880-1890 Forest Rangers powstali niejako w celu dopasowania do taktyki walki stosowanej przez Maorysów. Mimo, że znaczną część białej rosnącej ciągle ludności Nowej Zelandii stanowili byli żołnierze, to jednak styl walki żołnierzy imperialnych znacznie odbiegał od ich nieuchwytnych przeciwników. Brytyjscy dowódcy bali się nowozelandzkich lasów, podczas gdy woleliby stawać do walki w otwartym terenie zostali zmuszeni do walki w nieprzyjaznym środowisku. Żołnierze brytyjscy w swoich czerwonych kurtkach byli doskonałym celem dla maoryskich wojowników, a skostniała armijna struktura bardzo powoli dostosowywała się do nowych warunków. Potrzebny był więc elitarny oddział, stosujący taktykę partyzancką dopasowaną do taktyki maoryskiej. Forest Rangers byli wówczas tym, czym dziś jest nowozelandzki SAS i od 1860 r. stali się bohaterami pogranicza. Formacja ta była nieregularnymi siłami przeznaczonymi do prowadzenia walki w buszu i służyła głównie do zabezpieczania linii zaopatrzeniowych armii brytyjskiej oraz zwalczania Maorysów na tyłach wojsk. Otrzymywali wyższe wynagrodzenie, dodatkowe racje rumu i zdobywali zasłużoną chwałę. Szybko okazali się mistrzami walki w buszu nowozelandzkim, będąc równorzędnymi przeciwnikami Maorysów w ich środowisku. Ich liczebność nie przekraczała nigdy 100 ludzi, co tylko podkreśla ich elitarność, a rekrutowali się z ex-żołnierzy i marynarzy brytyjskich, poszukiwaczy przygód i złota oraz najemników. Nagrodą za służbę miała być ziemia skonfiskowana MaorysomDodać należy, że oddziały brytyjskie dopuszczały się zbrodni wojennych w dzisiejszym rozumieniu tego stwierdzenia, natomiast pacyfikacje wsi i zwalczanie często bezbronnej ludności maoryskiej było dobrze widziane przez brytyjskich osadników oraz chwalone i nagradzane przez władze kolonialne.

 

1860. Thomas McDonnell towarzyszył  Tempskiemu w jego pierwszej wyprawie rozpoznania pozycji Maorysów w Paparata. W przyszłości w stopniu pułkownika dowodzić siłami kolonialnymi w wyprawie, w której zginie von Tempsky.George Edward Grey, angielski administrator kolonii.  W latach 1861—1865 zlikwidował powstanie Maorysów na Nowej Zelandii, gdzie przebywał do 1894 i był tam kilkakrotnie premierem. Władzę przejął w okresie zaostrzonych stosunków między kolonistami a tubylcami. Przyznał brytyjskie obywatelstwo Tempskiemu.Akwarela Gustawa von Tempskiego pt. Attack at Burtts Farm  z 1863 W dniu 24.08.1863 r. George Grey brytyjski gubernator Nowej Zelandii na wniosek kapitana Jacksona przyznaje von Tempskiemu obywatelstwo brytyjskie i mianuje chorążym w Forest Rangers. Kapitan Jackson był ostrożnym oficerem, natomiast szybko jego przeciwieństwem miał okazać się Gustaw von Tempsky. Pierwszą jego wyprawą był przeprowadzony w październiku 1863 r. rekonesans pozycji Maorysów w Paparata, w której towarzyszył mu młodszy rangą Thomas McDonnell, który miał w przyszłości dowodzić siłami kolonialnymi. Sprawnie przeprowadzony zwiad dostarczył cennych informacji o siłach Maorysów naczelnemu dowódcy, którym był generał Duncan Cameron. Co ciekawe za ten udany zwiad McDonnell w 1886 r. otrzymał najwyższe odznaczenie wojenne Krzyż Nowej Zelandii (New Zealand Cross), ale tego odznaczenia nie przyznano pośmiertnie Gustawowi von Tempsky. 

 

1865. Gustaw von Tempsky jako dowódca Forest RangersOryginalne maoryskie rapaki z 1850r. Po dostosowaniu wykorzystywane z powodzeniem przez Forest Rangers zamiast standardowych spodni wojskowych Ten wyczyn przyczynił się jednak do awansu na kapitana, który otrzymał w dniu 10.11.1863 r. W listopadzie 1863 r. oddziały Forest Rangers zostają chwilowo rozwiązane, ale powodem był koniec ich zakontraktowania. Jednak już wkrótce William Jackson i kapitan Gustaw von Tempsky zwany przez swoich ludzi „Von”lub „Prusak”,organizują swoje kompanie i odtąd zaczynają rywalizować o ludzi, zaopatrzenie i chwałę. Forest Rangers zostali i w tym czasie przeformowani w dwie kompanie. Von Tempsky objął dowództwo nad kompanią nr 2, ale Jackson wciąż dowodzący kompanią nr 1 - sprawował ogólne dowództwo nad całością jednostki dzięki swojemu stażowi.

W tym czasie oprócz działalności wojskowej, von Tempsky maluje akwarele, głównie przestawiające sceny wojenne ze swoim udziałem. Jednak właśnie pod ich dowództwem Forest Rangers stają się elitarną formacją wśród jednostek kolonialnych. Również umundurowanie jednostki było dostosowane do potrzeb, a jego kwintesencją było rāpaki, czyli rodzaj spódnicy (podobnej do szkockich kiltów), które Maorysi nosili od wieków, a do swoich potrzeb dostosowali Rangers. Porzucili więc wydane standardowe mundury, a zwłaszcza spodnie przyjmując praktyczne rāpaki, co tylko umocniło ich wizerunek „bandy twardzieli i gotowych na wszystko poszukiwaczy przygód”. Tempsky jednak w swoich akwarelach przedstawia żołnierzy w spodniach, a sam nosił koszulę a-la Garibaldi, spodnie i długie buty oraz beret zapożyczony z brytyjskiej orkiestry wojskowej.  

 

Gustaw Tempsky uzbrojony w słynną szablę, nóż Bowie i 2 Colty. Ubrany w koszulę a-la Garibaldi i  czapkę, której używała brytyjska orkiestra wojskowa, spodnie i długie buty nie były standardowym ekwipunkiem Forest Rangers. 21.02.1864 Rangiaohia, kolonialne siły obrone, w tym Forest Rangers i 65 Regiment w walce z Maorysami . Brett, 1887.ilustracja autorstwa Gustawa von Tempsky przedstawiająca obozowisko oddziału Forest Rangers, ok. 1865 r. eplika noża Bowie wykonanego na zlecenie Tempskiego dla Forest RangersDoskonały do działań nieregularnych karabinek Calisher & Terry  był podstawowym uzbrojeniem Forest Rangers  Gustaw Tempsky szybko zdaje sobie sprawę, że standardowe uzbrojenie i sprzęt wykorzystywane przez armię brytyjską jest niedostosowany do działań nieregularnych w gęstym i wilgotnym nowozelandzkim buszu. Gdy więc zakłada swoją własną 2 kompanię Forest Rangers, częściowo za własne pieniądze wyposaża ją w znane mu  duże noże Bowie (wykonane w Auckland) oraz krótkie i lekkie, ładowane odtylcowo karabinki Calisher & Terry kalibru 0,54 cala (zwane przez Rangerów w skrócie Terry) idealne do walki na bliską odległość. W użyciu był też standardowy karabin Enfield 1853 oraz 5-strzałowe rewolwery Colt i Beaumont-Adams kalibru 0,44. Sam Gustaw von Tempsky używał dwóch Coltów Navy kalibru 0,36, a gdy spodziewał się walki nosił obnażoną szablę. Rangers nosili umundurowanie i wyposażenie dostosowane do mobilnego stylu walki, zabierali żywność na 3 dni, wykorzystując też to co znaleźli w dżungli. Tempsky wkrótce bierze udział w walkach pod Hairini, Waiari, Rangiaowhia, Kihikihi i Orkau, uzyskując reputację nieustraszonego dowódcy. Był niestrudzony, utrzymywał  w oddziale silną dyscyplinę, ale mimo to  cieszył się wielkim uznaniem wśród swoich ludzi. Był świetnym strzelcem i szermierzem, imponował swoim ludziom posługiwaniem się nożem i umiejętnościami walki w dżungli.

 

Generał Henry Havelock-Allan (1830-1897) jeden z najwyższych oficerów brytyjskich w Nowej Zelandii.  Brał udział w kampanii Waikato, pod Rangiriri, Waiari, Paterangi, Rangiawhia, oraz podczas oblężenia Orakau. Pogratulował postawy Tempskiemu podczas akcji ratowania żołnierzy brytyjskich nad rzeką Mangapiko w 1864r. Plan obozu Morysów Orakau, zdobytego po 3 dniach szturmu przez wojska kolonialne. Kolejny raz wyróznił sie von Tempsky otrzymując awans na kapitana.Mapa przedstawiające działania wojenne podczas tzw. Wojny Waikato 1863-18641864. Wojna Waikato. Paterangi, według Gustawa von Tempsky Podczas kampanii Waikato (Waikato War 1863-1864) formacja Rangers wykorzystywana jest początkowo do ochrony linii zaopatrzeniowych armii brytyjskiej przed grasującymi Maorysami w rejonie Hunua na południe od Auckland, próbując przeszkodzić w ich dotarciu Wielkiej Drogi Południowej (Great South Road). To właśnie wówczas Tempsky, którypolegał na odwadze osobistej i rozmachu w działaniach oraz wykorzystując wcześniejsze doświadczenie w walkach w dżungli, daje się poznać jako świetny dowódca zdobywając wielkie uznanie i lojalność swoich podwładnych. Wśród wrogich Maorysów, wojowników słynących z odwagi zyskuje chwalebny przydomek „Manu-Rau” (Ptak, który doleci wszędzie). Pseudonim ten nadali mu Maorysi ze względu na jego styl walki, czyli pospieszne poruszanie się z miejsca na miejsce, wszędzie walcząc jak leśny ptak przelatujący z drzewa na drzewo. Każdy Maorys znał to imię, a wielu z nich w ciągu kilku lat miało z nim do czynienia osobiście.

 

1865 r. - żołnierz z oddziału Forest rangers dowodzonego przez Gustawa von Tempsky   W dniu 13.12.1863 r., kompania Jacksona zaatakowała maoryski obóz w Paparata, zabijając co najmniej 7 z nich. Maorysi byli podobno na modlitwie i ludzie Jacksona zostali wkrótce oskarżeni o "morderstwo z zimną krwią" w gazecie Daily Southern Cross. Von Tempsky i jego ludzie nie brali udziału w ataku, ale co nieco dziwi zapisał on, że „moim pierwszym uczuciem było silne poczucie zazdrości”. Już w dniu 17.12.1863 r. obie kompanie Forest Rangers wyruszyły na kolejną 3-dniową ekspedycję do Hunua Range w pogoni za Maorysami. Chociaż siły ekspedycyjne do grudnia 1863 r. posunęły się na południe aż do Ngāruawāhia, to Forest Rangers pozostali na północy w Papakura, zabezpieczając przed potencjalnym atakiem z kierunku Hunua Range.


 

Gustaw von Tempsky na wspólnym zdjęciu ze swoimi towarzyszami z oddziału Forest Rangers lub Konstabli Wojskowych W styczniu 1864 r. Forest Rangers zostali przeniesieni na front i wzięli udział w oblężeniu Paterangi, gdzie w dniu 11.02.1864 byli zaangażowani w dramatyczną akcję ratowania 50 brytyjskich żołnierzy zaatakowanych przez Maorysów podczas kąpieli w rzece MangapikoNa pomoc ruszyły różne oddziały, w tym von Tempsky z ok. 30 swoimi ludźmi. Po bitwie zapisał, że walka toczyła się w gęstym lesie i porośniętym zaroślami brzegu rzeki „Na rękach i kolanach musieliśmy się skradać, z rewolwerami w ręku, szukając naszych wrogów. Dudnienie dwulufowych karabinów wokół nas. Wkrótce dowiedzieliśmy się, że jesteśmy w samym środku gniazda. Miałem w sumie ok. 30 ludzi. Niektórzy stali na szczycie brzegu, inni w samej rzece, a reszta czołgała się przez zarośla. Były dziwne spotkania w tych zaroślach. Twarz w twarz, rozpaczliwe strzały, powtarzające się trzaski rewolwerów i grzmoty karabinów, oraz brązowe ciała Maorysów pojawiające się stopniowo, albo staczały się ze wzgórza, albo wyłaniały się z zarośli”. Choć dokładne liczby nie są znane, siły Maorysów poniosły ciężkie straty, tj. ok. 35 zabitych, w porównaniu z 6 zabitymi po stronie brytyjskiej. W oficjalnym raporcie von Tempsky stwierdził, że jego ludzie osobiście zabili 7 Maorysów.

Major Heaphy Charles za bohaterską postawę w potyczce nad brzegiem rzeki Mangapiko, w dniu 11.02.1864r. otrzymał najwyższe odznaczenie brytyjskie Krzyż Wiktorii. Tempski przez cały czas uważał, że to on powinien otrzymać ten order i aż do śmierci robił wszystko aby go zdobyć. Inna sprawa, że Heaphy otrzymał odznaczenie nie będąc regularnym żołnierzem brytyjskim co stanowiło w precedens.  Za tą akcję Jackson i von Tempsky zostali wyróżnieni gratulacjami od sir Henry Haverlock’a i brytyjskich dowódców, a sam von Tempsky namalował akwarelę. Za wyjątkową odwagę w tej samej akcji inny oficer mjr Charles Heaphy otrzymał najwyższe brytyjskie odznaczenie wojenne Krzyż Wiktorii (Victoria Cross). Ambitny von Tempsky poczuł się urażony faktem, że to nie on został wyróżniony i postanowił za wszelką cenę zdobyć to odznaczenie, co miało go narazić w przyszłości na niepotrzebną śmierć.


 

Major Gustaw von Tempsky w obozie W dniu 20.02.1864 r. prowadzona przez gen. Camerona kolumna 1230 żołnierzy przemaszerowała cicho wzdłuż brzegów rzeki Mangapiko, kierując się do osady Te Awamutu. Awangardę stanowił von Tempsky i jego ludzie. Pierwsze oddziały dotarły do prawie opuszczonej osady Te Awamutu świtem 21.02.1864 r. Pozostało kilku Maorysów, którzy zostali z tyłu, aby chronić kościół anglikański St. John's. Gen. Cameron wydał rozkaz, aby atakujący ruszyli natychmiast do oddalonego o kilka kilometrów Rangiaowhia. Tam jako pierwsza dotarła kawaleria rozpoczynając szarżę. Von Tempsky zapisał, że on i jego ludzie słyszeli "szybki trzask rewolwerów i karabinów", gdy szli za nimi, zdając sobie sprawę, że "konflikt się rozpoczął". Rangiaowhia nie była ufortyfikowaną osadą a główny korpus wojowników Maorysów był w Pāterangi oczekując brytyjskiego ataku. Większość mieszkańców osady stanowiły kobiety, dzieci i starsi mężczyźni, wysłani tam w przekonaniu, że siły brytyjskie uszanują jej status jako miejsca bezpieczeństwa i schronienia dla nie-wojowników. Niestety zostali zaatakowani przez kawalerię, a następnie piechotę, w tym oddział von Tempsky'ego który dotarł do osady wcześniej przed większością piechoty. Oficjalny brytyjski raport odnotował, że do niewoli wzięto 33 jeńców, w tym 21 kobiet i dzieci oraz 12 mężczyzn. W czasie ataku zginęło 12 Maorysów, niewiadomej płci i wieku. Niestety niepotwierdzone szacunki mówią o ponad 100 zabitych. Sam von Tempsky widział, jak w płonącym baraku zginęło 7 osób.

Słysząc o ataku na swoje rodziny, Maorysi porzucili pozycje w Pāterangi i pospieszyli z odsieczą, ale zostali zaatakowani następnego dnia w pobliskim Hairini ponosząc ciężkie straty tj. ok. 30 zabitych. Oddział von Tempsk’ego brał udział w walce i zezwolił swoim Forest Rangers na splądrowanie pobliskich domów Maorysów. Byli również obecni w dniu 23.02.1864 r., kiedy to siły brytyjskie najechały i splądrowały osadę Ngāti Paretekawa w Kihikihi. W ciągu kilku godzin cała osada została zniszczona, zanim żołnierze wrócili do obozu w Te Awamutu ze swoimi łupami.

Atak sił kolonialnych na osadę Maorysów  zwaną Pa Następnie Rangers wzięli udział w oblężeniu Orakau (31.03.-2.04.1864), w którym von Tempsky prowadził swoich ludzi w bezlitosnych kolejnych szturmach na pozycje Maorysów, ale odmówił udziału w późniejszej masakrze obrońców po jego zdobyciu, gdy wojska brytyjskie zabiły część rannych i kobiet. Wręcz wydał rozkaz swoim ludziom, aby interweniowali w celu zaniechania tych zbrodni. W ufortyfikowanej wsi, czyli tzw. znajdowało się 300 Maorysów, w tym kobiety i dzieci, kiedy zostało zaatakowane przez siły Korony w dniu 31.03.1864 r. Kobiety i dzieci prawdopodobnie zostały przywiezione po tym co miało miejsce w Rangiaowhia. Brytyjski dowódca, George Carey, rozproszył swoich ludzi wokół wsi i bombardował ją ciężką artylerią. Von Tempsky i jego ludzie zajęli pozycję na wschód od wsi. Po tym nastąpiły początkowe, ale nieudane próbach szturmu na obronę. Obrońcom wkrótce wyczerpało się jedzenie, woda i amunicja. Siły brytyjskie rozpoczęły natarcie i osiągnęły zewnętrzny obwód 2.04.1864 r., kiedy William Mair został wysłany by przekonać mieszkańców do poddania się. Obrońcy odmówili i podjęli próbę przebicia się przez brytyjskie linie w kierunku rzeki Pūniu, kilka kilometrów na południe. W późniejszym pościgu zginęło ok. 150 Maorysów, w tym wiele kobiet.

Gustaw von Tempsky na obrazie wykonanym w 1869 r. już po jego śmierci  Oddział poniósł znaczne straty, ale sukces Tempsky’ego przyniósł mu uznanie i wysoką pozycję w kolonialnych siłach obronnych. Gustaw von Tempsky uważał obrońców Orakau za odważnych, ale lekkomyślnych, gdyż nie mógł zrozumieć dlaczego obrońcy wybrali taką pozycję, która była nie do utrzymania. Z drugiej strony podziwiał ich umiejętności wojenne i fortyfikacyjne. W nieopublikowanych z powodu wojny swoim „Memorandum z kampanii w Nowej Zelandii 1863-1864” (Memoranda of the New Zealand Campaign 1863-1864) wskazuje na potrzebę dania nauczki wyniosłym i upartym tubylcom, a z drugiej strony pokazuje również krzywdy doznane przez Maorysów. Tempsky został w kwietniu 1864 r. awansowany na stopień majora właśnie za walki pod Orakau. Von Tempsky i jego ludzie pozostali w okręgu Waikato przez prawie 12 miesięcy po bitwie Ōrākau, oczekując na przydział skonfiskowanych ziem obiecanych im w zamian za służbę. Jako starszy oficer, von Tempsky otrzymał przydział 400 akrów wiejskich gruntów w okręgu Pirongia


 

Major William Jacson zrezygnował ze słuzby w Forest Rangers przechodząc do kawalerii. Od tej pory dowódcą Rangers zostaje Gustaw von Tempsky.Maoryscy jeńcy w Wanganui, w 1867 roku. Pilnowani przez żołnierzy 18. i 57 pułków imperialnych oraz żołnierzy kolonialnych sił obronnych. Widoczni na zdjęciu  z nakryciem głowy typu kominiarka być może są z oddziału Forest Rangers. Zdjęcie wykonane przez Williama Jamesa Hardinga. Gustavus Ferdinand von Tempsky 1868. Zdjęcie Hartley W roku 1865 mjr William Jackson zrezygnował ze służby w Forest Rangers, dzięki czemu Gustaw von Tempsky objął dowodzenie. Oddział skierowano do udziału w II wojnie Taranaki (Second Taranaki War 1863-1866). W kwietniu 1865 r. von Tempsky z 50 rangerami został wysłani do dystryktu Whanganui. Rangers biorą udział w działaniach, w ramach których w dniu 13.05.1865 r. major von Tempsky prowadzi udany atak na 80 wojowników w Kakaramea. W walce zabijają 6-8 Maorysów. Za ten wyczyn został pochwalony przez premiera Fredericka Welda. Kolejne laury Rangers zdobywają pod Nukumaru i Weraroa. Był to okres konfliktu lojalności i celów sił rządowych. Brytyjscy dowódcy mieli dość toczącej się wojny, z kolei rząd Nowej Zelandii chciał prowadzić energiczne działania przeciw Maorysom. Dowództwo objął osobiście gubernator Grey, natomiast von Tempsky został chwilowo wyłączony z działań obalony przez reumatyzm. Po krótkim wypoczynku w Auckland wziął udział w kampanii Tauranga (Tauranga Campaign) i był obecny podczas oblężenia Opotiki. Stamtąd popłynął do Wellington, gdzie miał ponownie objąć dowództwo Forest Rangers. Oddział miał być skierowany na wznowioną kampanię East Cape War (1865-1868), jednak zbuntował się a do buntu przyłączył się również major von Tempsky odmawiając przyjmowania rozkazów od młodszego i mniej doświadczonego od siebie oficera. Otóż w dniu 23.09.1865 r. minister obrony Harry Atkonson oddał Tempskiego i jego oddział pod dowództwo ppłk James Frasera z Waiapu, który niedawno przybył do kolonii. Tempsky wściekły, że został pominięty odmówił podporządkowania nowemu dowódcy i złożył dymisję, której mu odmówiono (podobno w gabinecie ministra Tempsky wpadł w szał i wówczas odmówił wykonywania rozkazów). Major von Tempsky został aresztowany i stanął przed sądem wojennym. W całej sytuacji opinia publiczna była po jego stronie, ale wyrok mógł być groźny, jednak uratowała go zmiana ministra obrony w październiku 1865 r. Od gubernatora Greya otrzymał drugą szansę, wycofując więc swoją dymisję, ale pod warunkiem nie podlegania Fraserowi. Większość strażników trafiła na kampanię East Cape, a von Tempsky z częścią ludzi powrócił do Wanganui i wziął udział w ramach sił McDonella w kampanii Taranaki przeciw maoryskiej sekcie HauHau.


 

1866. Akwarela Gustawa Tempskiego przedstawiająca marsz generała Chute1866. Obozowisko sił generała Chute nad rzeką Whenuakura, akwarela Gustawa von Tempskygenerał Trevor Chute (1816-1886) głównodowodzący sił brytyjskich w Nowej Zelandii. Służył w armii brytyjskiej w latach 1832-1881, w tym również w Indiach i Australii. Przeprowadził krwawą i brutalną 5-tygodniową ekspedycję przeciw Maorysom na przełomie 1865/1866 podczas II wojny Taranaki, która była ostatnią ekspedycją przeprowadzoną w Nowej Zelandii przez wojska Imperium Brytyjskiego. Otrzymał tytuł szlachecki.   Na przełomie lat 1865/1866 major von Tempsky po raz kolejny wyróżnił się, tym razem podczas ekspedycji nowego dowódcy sił brytyjskich w Nowej Zelandii gen. Trevora Chute (1816-1886) na New Plymouth, Whenaukura i Otapawa (marsz ten Tempsky przedstawił w jednej z akwarel). Siły gen. Chute udały się na północ, atakując i niszcząc kilka na początku stycznia 1866 r., w tym Okutuku, Te Pūtahi, Ōtapawa i Ketemarae. Znamienną cechą tej krótkiej, ale niszczącej kampanii było to, że wzięto niewielu jeńców. Jeden z najważniejszych oficerów gen. Chute twierdził później, że wydano rozkazy, aby żaden Maorys nie został wzięty żywy. Podczas 5-tygodniowej kampanii zabito nieznaną liczbę Maorysów w ok. 8 i 20 wioskach. Celowo niszczono uprawy, by uczynić te osady niezdatnymi do zamieszkania. Przy czym bezwzględne podejście gen. Chute było szeroko oklaskiwane przez osadników po dużej niechęci do jego poprzednika do walki z Maorysami. Von Tempky był autorem krótkiej książki o kampanii gen. Chute, ale wydanej bez podania autora i bez szczegółów o swoich własnych działaniach w jej trakcie. 

Major  von Tempsky , autor J. McDonald - 1903 W dniu 26.01.1866 r. major von Tempsky otrzymuje specjalne wyróżnienie w New Zeland Gazette. Podczas przerwy w walkach Forest Rangers zostali ostatecznie rozwiązani w Te Awamutu w połowie 1866 r. (rzekomo odmówili służby pod jakimkolwiek innym dowódcą niż von Tempsky). W latach 1866 i 1867 miał miejsce zastój w działaniach bojowych, dlatego Gustaw von Tempsky wrócił do Auckland na zasłużony odpoczynek, gdzie stał się znaczącą postacią w życiu społecznym miasta. W sierpniu 1866 r. za swoje zasługi otrzymał obiecaną ziemię w Harapepe i Pirongia. Przebywając w Auckland pisze „Memoranda…”, maluje akwarele ilustrując wydarzenia z wojny oraz przez pewien czas pracuje w biurze gubernatora Georga Greya. Staje się też znanym społecznikiem w Auckland organizując spotkania muzyczne i klub gimnastyczny. 

Titokowaru (ok. 1823-88) wódz maoryskiej sekty Hauhau w regionie Taranaki. Jeden z najbardziej najskuteczniejszych przeciwników brytyjskiej kolonizacji Nowej Zelandii. W dniu 7.09.1868r. pokonał wojska kolonialne zadając im ciężkie straty. Wśród poległych białych był Gustaw von Tempsky. Portret Titokowaru z 1886r. 1868. Konstable wojskowi na wojennym szlaku ubrani w rāpaki Mapa przedstawiając przebieg kamo pani podczas wojny Titokowaru W styczniu 1868 r. von Tempsky został mianowany inspektorem (odpowiednik majora, z resztą jego żołnierze nadal tytułowali go majorem) w Konstablach Wojskowych (Armed Constabulary) i polecono objęcie dowództwa 5 Kompanii Konstabli Wojskowych (5. Company of the Armed Constabulary) służącej w Waikato i Wanganui, a złożonej z ochotników i byłych Rangers. Gdy więc w 1868 r. wybuchła kolejna wojna tzw. Titokwaru’s War (1868-1869) wraz z kompanią von Tempsky szybko został wysłany na front do Taranaki pod dowództwo pułkownika Thomasa McDonnella do walki z wodzem Titokowaru i jego zwolennikami z sekty HauHau. 


 

7.09.1868 Atak na Te Ngutu o Te Manu Gdy garnizon w Turuturumōkai został zaatakowany w dniu 12.07.1868 r. von Tempsky poprowadził oddział odsieczy, który dotarł do reduty znajdując 10 zabitych, 6 rannych i tylko 6 bez szwanku. Doszło do krwawych walk pod Te Kooti, a w sierpniu 1868 r. von Tempsky był zmuszony do stoczenia kilku kosztownych w straty walk. W dniu 21.08.1868 r. płk McDonnell na czele 300 konstabli i ochotników z oddziałów von Tempskiego i mjr Huntera z Wellington Rangers zaatakowali osadę Birds-Beak (Te Ngutu-o-te-Manu), a Maorysi będąc pod ciężkim obstrzałem uciekli do buszu tracąc znaczną, ale nieznaną liczbę zabitych. Wojsko straciło 4 zabitych i 8 rannych, a później spaliło wieś i być może ten sukces uśpił ich czujność. Kolejną wyprawę w poszukiwaniu ludzi HauHau płk McDonnell poprowadził na czele 260 konstabli i ochotników wpartych przez 100 sprzymierzonych maoryskich wojowników z plemienia Kupapas, jednak tym razem zaskoczenie się nie udało.

Kapitan J.M. Roberts zastępca Tempskiego w 5 kompanii konstabli wojskowych. Brał udział w bitwie o  Te Ngutu o Te Manu, lecz samej śmierci Tempskiego nie widział. W późniejszym okresie został pułkownikiem. W dniu 7.09.1868 r. siły kolonialne niezdecydowanie dowodzone przez płk McDonnella po raz trzeci zaatakowały pozycje Maorysów pod Te Ngutu o Te Manu. Jeszcze w nocy Titokowaru zorganizował modły i taniec wojenny dla ludzi Hauhau przepowiadając zwycięstwo nad białymi. Wojownicy rozpoczęli przygotowania do bitwy, a nad ranem uzbrojeni zajęli pozycje na szlaku przed palisadą osady Te Ngutu o Te Manu i leżeli czekając na wroga. Większość kobiet i dzieci odesłano do buszu, a w osadzie pozostało ok. 60 najbardziej doświadczonych i zaprawionych w walkach wojowników. Pierwsze strzały były zaskoczeniem, gdyż białych spodziewano się od strony morza, natomiast oni podeszli od Birds-Beak. Jednak na wojsko kolonialne spada ciężki i celny ogień wojowników Hauhau. Mimo, że stosunek sił wynosił 6 do 1 to wojownicy byli w swoim żywiole, a płk McDonnell i jego oficerowie źle oceniali sytuację wyolbrzymiając liczbę przeciwników. Jego oddziały poniosły znaczne straty i dlatego zarządził odwrót. Mimo licznych aktów bohaterstwa a zwłaszcza tylnej straży dowodzonej przez kapitana Robertsa, dla dużej ilości rekrutów to była straszliwa walka. Jednak w szeregach wojsk byli doświadczeni weterani wywodzący się Forest Rangers, a wśród nich Gustaw von Tempsky – najbarwniejsza postać wśród Rangerów. Trzymający wyeksponowaną pozycję oddział Tempskiego mimo strat miał osłaniać odwrót, a on sam wkrótce potem zginął trafiony w głowę przez maoryskiego strzelca.


 

Jeden z najlepszych wojowników maoryskich Hauhau, niejaki Tutangé Waionui. Do zdjęcia pozował w roku 1908 ubrany i uzbrojony jak podczas bitwy pod Te Ngutu o Te Manu. Wierzył, że to jego kula zabiła Manu-rau, czyli majora Tempskiego. Gustaw von TempskyPułkownik Thomas McDonnell (1831 – 1899) nowozelandzki urzędnik, pisarz i wojskowy. W  dniu 7.09.1868 dowodził nieudanym atakiem wojsk kolonialnych na maoryską osadę Te Ngutu o Te Manu. Jego zła ocena sytuacji i przedwczesne wycofanie się, przyczyniło się na pewno do dużych strat i śmierci majora Gustawa von Tempskiego. Śmierć Gustawa von Tempskiego w walce z wojownikami Titokowaru w Te Ngutu o te Manu w dniu 7.09.1868. Obraz namalował Kennett Watkins Wydarzenia te są do dziś przedmiotem sporów nowozelandzkich historyków. Dowodząc obroną nieukończonego fortu Pete major Tempsky otrzymał wiadomość,  że w odległości 7 km od fortu Maorysi zaatakowali brytyjskie oddziały. Polecił swojemu zastępcy utrzymać fort, a sam na piechotę wyruszył z częścią oddziałów, aby włączyć się do walki. Mógł uniknąć tej walki i nie narażać żołnierzy, ale to mogło oznaczać późniejszą chwałę dla kogoś innego. Dodać należy, że gubernator naciskał na dowodzącego wojskami płk McDonnella, aby przedwcześnie zaatakować zajętą przez Titokowaru osadę Te Ngutu o Te Manu. W momencie przybycia na pole bitwy Tempskiego atakujący mieli już 10 zabitych i 6 rannych, natomiast obrońcy łatwo mogli się wycofać. Maorysi byli przygotowani i czekali, więc gdy milicja przybyła dostała się pod ciężki i celny krzyżowy ogień. Roztropny McDonnell szybko zdecydował się wycofać, gdy zdał sobie sprawę z daremności atakowania bronionego przez Maorysów . To była szansa dla majora Gustawa Tempskiego na upragniony order, zaprotestował i rozkazał rozwinąć się swoim siłom w kierunku na osadę. Jeden z konstabli jego dawnej kompanii Rangers niejaki James Shanagan wspominał, że von Tempsky  przechodził między walczącymi z obnażoną szablą w dłoni i nawet zwrócił się do niego: „zapytał mnie w swój uprzejmy i wytworny sposób, dlaczego się nie kryję? Odpowiedziałem pytając go o to samo. Wówczas powiedział: Jestem zdegustowany. Jeśli wyjdę z tego cało to umywam ręce od tego biznes.. Następnie wyznaczył mi stanowisko i kazał mieć oczy szeroko otwarte. Wykonałem jego ostatni rozkaz jaki miał wydać. Nie odszedł daleko, gdy  jeden z ludzi z naszej kompanii został ranny. W kilka minut później został trafiony kulą w czoło i zginął na miejscu, próbując za wszelką cenę udzielić pomocy rannemu żołnierzowi ze swojego oddziału. Podjęta przez czterech żołnierzy rozpaczliwa próba odzyskania ciała dowódcy okazała się daremne, a z ratujących 2 oficerów zginęło, a  żołnierzy zostało 2 ciężko rannych, co tylko świadczy jak wielkim darzyli go szacunkiem. Sam Shanagan był jednym z rannych próbujących odzyskać ciało majora. Ze strony Maorysów opis walki pozostawił Tutange Waionui jeden z ich najlepszych wojowników: „Część żołnierzy przekroczyła potok w tej części lasu i wkrótce ujrzałem Manu-rau. Cały czas byli pod ciężkim ostrzałem i wielu białych padło. Wielu z nich zaczęło się wycofywać unosząc rannych, ale Manu-rau pozostał ze swymi ludźmi z zakrzywioną szablą w dłoni, która stał się znana wśród Maorysów. Wszedł w nasze pole widzenia na bardzo bliską odległość, od miejsca gdzie byliśmy ukryci. Jeden z naszych pocisków go trafił i zawsze uważałem, że był mój. Jeden z jego żołnierzy będący w pobliżu podbiegł do niego, ale padł obok zastrzelony przez jednego z moich towarzyszy. Inni ruszyli, ale również zostali trafieni przez nas i innych Maorysów, aż wkrótce wokół Manu-rau leżało dziewięciu zabitych i rannych białych”. 

.  Bitwa o Te Ngutu o Te Manu w dniu 7.09.1868 r. w której zginął Gustaw von Tempsky. Autor J. McDonald1868. atak w buszu Śmierć majora spowodowała panikę wśród innych pobliskich oddziałów, a późniejszy odwrót był chaotyczny i bezładny. Po śmierci Tempskiego atak sił rządowych załamał się, a atakujący podzieleni na kilka grup wycofali się do odległego o 8 km obozu Waihi, cały czas będąc nękanym przez wojowników. Straty oddziałów kolonialnych wyniosły w bitwie 20 zabitych i 30 rannych, natomiast straty sprzymierzonych z nimi Kupapas są nieznane. Współcześni twierdzili później, że Tempskim kierował głód chwały i szczególnie pragnienie zdobycia Krzyża Wiktorii, bowiem podjął atak w niezwykle rozpaczliwej sytuacji. Być może ocena ta jest zbyt surowa, ale sam von Tempsky miał kiedyś powiedzieć: „Heaphy ma ten krzyż i ja też go chcę”. (Cała sytuacja trochę to przypomina atak i śmierć generała Custera w bitwie z Dakotami pod Little Big Horn w 1876 r.).

 

XIX-wieczna rycina przedstawiająca Maorysów tańczących hakę W Nowej Zelandii do dziś krąży legenda powtarzana w różnych opisach internetowych, że Maorysi zjedli go okazując w ten sposób szacunek poległemu Gustawowi Tempskiemu i do dziś odmawiają przekazania informacji o miejscu pochówku jego kości. Inna wiarygodniejsza wersja głosi, że co prawda część ciał faktycznie została zjedzona, ale praktykujący kanibalizm Maorysi, właśnie z szacunku wobec majora Tempskiego oszczędzili go, a dowodzący plemieniem Titokowaru zarządził umieszczenie go w stosie pogrzebowym w marae, w którym został skremowany.

 

Świadkiem kremacji zwłok Gustawa von Tempskiego był wzięty wcześniej do niewoli i żyjący wśród Maorysów amerykański poszukiwacz przygód niejaki Kimble Bent. Zdjęcie z 1903 roku. Pomnik w Te Ngutu o te Manu upamiętniający śmierć 20 żołnierzy, w tym majora von TempskiegoPamuątkowa tablica1881. żyjcy jeszcze konstable uczestniczący w bitwie, w śroku mjr Roberts Zwycięstwo nad białymi było wielkim sukcesem Titokowaru i jego Hauhau. Co zrozumiałe wywołało ogromną radość wśród tubylców, którzy licznie zgromadzili się w osadzie, aby upajać się sukcesem. Świadkiem tego wydarzenia był wzięty przez Maorysów jeniec, amerykański awanturnik, niejaki Kimble Bent (1837-1916), który wśród ciał rozpoznał sierżanta ze swojego 57 regimentu a dalej opisał tak: „Drugim rozpoznanym martwym żołnierzem był von Tempsky. Ciało majora leżało nagie z głębokim cięciem tomahawka na prawej skroni, czarne kręcone włosy miał zmierzwione krwią. Pozostałe ciała miały poobcinane głowy, co było sprawką maoryskich kobiet lubujących się w okaleczaniu zabitych, w zemście za ich poległych”.  Kimble Bent zapytał wówczas kto z nich ma zakrzywioną szablę oficerską, na co zgłosił się wojownik Maorysów i wskazał nagie zwłoki majora. Bent powiedział: „To jest ciało Manu-rau, którego koloniści nazywają von Tempsky i to jest jego szabla”, odpowiedział mu dziki ryk radości zgromadzonych ludzi z posiadania szabli, której przypisywano magiczną moc. Szabla Manu-rau uznana została jako dar od bogów, została zachowana przez Hauhau i jest w ich posiadania do dnia dzisiejszego. Resztę Bent obserwował przez dziurę w drzwiach chaty, w której go zamknięto. Ciała ułożono na stosie, przy czym ciało Tempskiego na samym dole, gdyż przezorny Titokowaru obawiał się, że jego Hauhau koniecznie chcą zjeść ciało Manu-rau, którego on bardzo poważał i chciał uniknąć zbezczeszczenia zwłok. Stos miał 4 stopy wysokości i 15 stóp długości, obłożony został suchą trawą i drewnem. Dalej Bent opisuje, że Hauhau tłumnie przystąpili do uroczystej konsumpcji wieprzowiny, a kapłan podpalił stos, który podsycano aż do całkowitego zwęglenia zwłok. Potwierdził to w roku 1965 niejaki Tonga Awikau mający wówczas już 101 lat, który opisał, że widział spalenie 20 ciał Brytyjczyków, wśród których miał być major Gustaw von Tempsky. Również nieznane jest miejsce przechowywania szabli, gdyż według legendy miała ona przynosić szczęście. Rzekomo szablę zakopano razem ze szczątkami Tempskiego w pobliżu wsi Maorysów, pod którą zginął. Pani Emelia Tempsky otrzymała po mężu jedynie pochwę po szabli, która do dziś jest przechowywana przez ich potomków. Co ciekawe niedługo po śmierci majora Gustawa von Tempsky we wrześniu 1868 r. jego jednostka 5 kompania również się rozpadła, bowiem żołnierze się zbuntowali odmawiając służby pod innym dowództwem.


 

Portret Gustavusa Ferdinanda von Tempsky. Zdjęcie z 1868r. autor Webster Hartley.Strona tytułowa książki Richarda stowersa o von Tempskim i Forest RangersGustaw Tempsky i Lucy TakioraGustaw von Tempsky jest wciąż popoularny w Nowej zelandii, tu na karcie w dość współczesnym wyobrażeniu współczesna figurka przedstawiająca von Tempskiego Gustaw Ferdinand von Tempsky mimo, że w Nowej Zelandii spędził stosunkowo krótki czas to stał się jedną z najbarwniejszych postaci w XIX wieku w tym kraju. Niezależny w myśleniu i działaniu, utalentowany pisarz i malarz – stał się niejako ludowym bohaterem Nowozelandczyków, a ściślej europejskich osadników, tzw. Pākehā. Był przy tym szukającym przygód żołnierzem – najemnikiem, szanowanym również przez wrogich Maorysów. Ze swoim wyjątkowym malarstwem znalazł się w kanonie najwybitniejszych artystów tego kraju. Jego akwarele zwracają szczegółową uwagę na detale, a te poświęcone działaniom wojennym w Nowej Zelandii przedstawiają wydarzenia obrazowo z wręcz topograficzną dokładnością. Wielu widzi w jego dziełach duży wpływ romantyzmu. Gustaw von Tempsky zginął w wieku 40 lat będąc u szczytu swojej kariery. Był żołnierzem wymagającym od siebie i podwładnych, ambitnym i niezależnym, do tego trudno podporządkowującym się rozkazom, dlatego zapewne świetnie pasował do nieregularnej formacji, w której służył. Był niezwykle odważny, aż do granicy ryzyka, samodzielny i niezależny w planowaniu. Jak się okazuje wniósł też istotny wpływ na dalszy rozwój wojsk kolonialnych. Świetnie wykorzystał możliwości jakie dawał mu jego nowy kraj - Nowa Zelandia i w jej historii pozostawił też znaczący ślad. Jego wyczyn pod Taranaki w 1865 r. ocenił ówczesny premier Stafford mówiąc, że zrobił więcej niż jakikolwiek inny oficer w tym czasie dla rozwoju, poprawy skuteczności i jakości kolonialnych sił obronnych. 


 

tabliczka w nowozelandzkim mieście Hamilton z nazwą ulicy Von Tempsky Street Współcześni Nowozelandczycy w 1906 r. nadali jego imię ulicy w mieście Hamilton. Chociaż dla wielu pozostaje on postacią romantyczną, to w ostatnich czasach jego reputacja została poddana dokładniejszej analizie i krytyce. W dniu 29.11.2022 r. Rada Miasta Hamilton zmieniła nazwę ulicy z Von Tempsky Street na Putikitiki Street ze względu na związki z kolonialnym podbojem i popełnionymi czynami wobec maoryskiej ludności tubylczej. Łącznie decyzja dotyczyła nazw kilku ulic i parków w Hamilton i została podjęta na podstawie raportu nowozelandzkiego historyka Vincenta O'Malley, który wytypował trzy nazwy wyjątkowo rażące dla Maorysów. Podobno jednak von Tempsky pozostaje najbardziej znanym Polakiem w Nowej Zelandii. 


AKWARELE  GUSTAWA von TEMPSKY

Akwarela Gustawa von Tempsky: Oficer taborów wojskowych w walce z rebelią NukumaruAkwarela Gustawa von Tempsky: Maoryska zasadzka w Wanganui Akwarela Gustawa von Tempsky: szturm na Otapawa w 1866r.Akwarela Gustawa von Tempsky: Reduta Ohaupo, Forest Rangers pilnują jeńców 1864r.Akwarela Gustawa von Tempsky: Maorysi - mężczyzna i kobieta przy osadzie, 1867r. 1864. scena walki Maorysa i żołnierza Forest Rangers autorstwa Gustawa von TempskyAkwarela Gustawa von Tempsky: Forest Rangers nad Waiari 11.02.1864 Kopia akwareli Tempskiego przedstawiająca bitwę pod Rangiowhia w dniu 22.03.1864Akwarela autorstwa Gustawa von Tempsky z 1864r.przedstawiająca maoryską radę wojenną  

 


ŹródłaG.F. v. Tempsky. Mitla. Narrative of incidents and personal adventures on a journey in Mexico, Guatemala, and Salvador in the years 1853 or 1855. London 1858. ; N.A.C.McMillan. Gustavus Ferdinand von Tempsky. Auckland 1953. ; W.T. Parham. Von Tempsky, adventurer. London 1969. ; G.F. von Tempsky. Memoranda of the New Zeland campaign, 1863-1864. ; R.G. Young. F. von Tempsky, artist and adventurer. Martinborough 1981. ; J.Cowan. The New Zeland Wars. 1955. ; J.Cowan. The Adventures of Kimble Bent. London 1911. ; J.H.Retinger. Polacy w cywilizacjach świata do końca wieku XIX. Gdańsk 1991. ; L.Paszkowski. Polacy w Australii i Oceanii 1790-1940. Londyn 1962.; R.Stowers. Von Tempsky and the Forest Rangers. 1962.; .; V. O’Malley. Historical Report on Hamilton Street and City Names. Hamilton 2020.;  

 www.teara.govt.nz  www.clanmacfarlaneegenealogy.info www.art-newzeland.com  www.geneagraphie.com www.pappito.com www.nzhistory.net.nz www.neo24.pl www.natlib.gpvt.nz www.historycy.org www.blogmedia24.pl www.azpolonia.com www.pukeariki.com www.historygeek.co.nz www.richardstowers.co.nz www.projectfreerange.com  www.nzrtc.victoria.ac.nz www.stuff.co.nz

 

.