HISTORIA ZAMKU BISKUPIEGO NA TLE DZIEJÓW BRANIEWA

Zamek w Braniewie powstał w drugiej połowie XIII wieku. Był to zamek biskupi będący do roku 1340 siedzibą biskupa warmińskiego. Historia zamku braniewskiego jest ściśle związana z historią miasta. Przez wieki odgrywał on istotną rolę w systemie obronnym miasta. Wielokrotnie przebudowywany, już w wieku XIX zaczął pełnić rolę edukacyjną, gdyż w jego murach znalazły miejsce różne szkoły. Rozbiórka zamku miała miejsce w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, co zmieniło jego wygląd i charakter. W czasie II wojny światowej w wyniku sowieckich bombardowań zamek został zniszczony. Jego ruiny przetrwały do roku 1959, kiedy to zapewne na polecenie władz komunistycznych zostały rozebrane. Od tego czasu jedyną pozostałością jest wieża bramna dawnego zamku biskupiego, która jest najstarszą istniejącą budowlą na Warmii. Jednak obecny opłakany stan tego zabytku skłonił autora do napisania poniższego tekstu.

 

 

  Początki Braniewa sięgają okresu Prusów, których plemię Warmów zamieszkiwało w okresie wczesnośredniowiecznym terytorium północnej Warmii. Pruska osada u ujścia Pasłęki do Zalewu Wiślanego istniała jeszcze przed krzyżackim podbojem. Wymieniona w dokumencie z 1249r. pruska miejscowość Brusebergue na Warmii odnosi się do Braniewa. Osada miała dogodne położenie, gdyż leżała przy przejściu nad Pasłęką, niedaleko jej ujścia, jednak po tej osadzie nie pozostał żaden ślad. Przez to przejście prowadził stary szlak idący wzdłuż Zalewu Wiślanego. Zakon Krzyżacki, dokonawszy w latach trzydziestych XIII wieku podboju Warmii, około 1240r. po opanowaniu pruskiej Brusebergue założył na jej miejscu niewielki ziemno-drewniany zamek (strażnicę), jako bazę dla dalszej ekspansji oraz punkt osadniczy. Kolonizacja ziem Prusów postępowała od północy kierując się ku południowym granicom Warmii. Dopływ kolonistów został jednak gwałtownie zahamowany na skutek wybuchu I powstania Prusów w 1242r., którzy zdobyli i zburzyli budowlę krzyżacką. Dopiero zawarcie układu pokojowego w 1249r., w którym Prusowie zobowiązali się m.in. do zbudowania kościoła we Brusebergue, umożliwiło podjęcie dalszej akcji kolonizacyjnej. Pierwszym i najstarszym miastem warmińskim była więc najbardziej wysunięta na północ osada Braniewo założona już ok. roku 1250 przez kolonistów z Lubeki. Osada ta została zbudowana nieco dalej niż obecne miasto w dół biegu rzeki na wyspie Pasłęki. Krzyżacy zgodnie z bullą papieską z 1236r. teren Braniewa wraz z okolicą oddali biskupom warmińskim jako część diecezji i ich uposażenie, a pierwszy biskup Anzelm obrał ten gródek na swoją siedzibę. Inicjatorem lokacji Braniewa był Jan Fleming z Lubeki, który w charakterze lokatora doprowadził do założenia miasta obok zamku. Osada już przed 1254r. otrzymała prawo miejskie lubeckie od biskupa Anzelma, pierwszego zwierzchnika diecezji warmińskiej. Jednocześnie biskup obrał to miasto na stolicę diecezji, planując zbudowanie katedry. Tak to opisał średniowieczny kronikarz Piotr z Dusburga: „Pan i brat Anzelm z zakonu domu niemieckiego, biskup warmiński, wybudował zamek i miasto Braniewo na owej wyspie w dolnym biegu rzeki Pasłęki, zaledwie na dwa rzuty kamieniem od miejsca, gdzie obecnie są położone”. Pierwsze Braniewo przetrwało zaledwie około 10 lat – aż do wybuchu II powstania pruskiego, które zmiotło osadę z powierzchni ziemi.

 

  Założenie więc nad rzeką Pasłęką pierwszego zamku drewniano-ziemnego i miasta Braniewa było nieudane, ze względu na wybuch II powstania Prusów w 1260r., które doprowadziło do zniszczenia rozwijającej się osady miejskiej. Pamiętać trzeba bowiem, że napływ kolonistów dotyczył terenu podbitego, ale nie pogodzonego z tym podbojem, więc zbrojny opór Prusów wydaje się naturalny. W 1261r. wódz Warmów Glappo po zdobyciu Lidzbarka uderzył na Braniewo. Braniewscy koloniści wraz z oddziałem krzyżackim zamknęli się w warowni. Piotr z Dusburga opisał początek walk miasta z Warmami następująco: „W pierwszym roku drugiego odstępstwa od wiary oblegli je Prusowie wraz z wielkim wojskiem i wytrwale zdobywali przez jeden dzień. Stawili im opór mieszczanie i załoga zamku, którzy bronili się mężnie, zaś te miejsca, które mogły posłużyć wrogom jako przejścia do zamku i miasta, zagrodzili wozami, furgonami i innymi drewnianymi przedmiotami. W tej walce po każdej stronie było wielu rannych a niektórzy stracili życie”. Prusowie postanowili odstąpić, lecz wtedy obrońcy wysłali 40 zbrojnych z załogi zamku po żywność i drewno. Jednak w zasadzce wszyscy zostali wybici przez Prusów. Reszta obrońców wobec zagrożenia zdobyciem grodu przez powstańców i nie czekając na nowy atak, przed którym mogliby się nie obronić, a także nie licząc na pomoc z zewnątrz, postanawia w pośpiechu opuścić warownię. Podpalają zamek i miasto i wraz z służbą oraz resztkami dobytku, który zdołali unieść ruszają w kierunku Elbląga. Glappo nie posiadając wystarczającej ilości wojów do obsadzenia Braniewa, doszczętnie niszczy krzyżacką warownię i bezpiecznie wycofuje się (Glappo w 1273r. został schwytany i stracony przez Krzyżaków). Braniewianie podczas ucieczki napotykają 60 zbrojnych przysłanych z odsieczą z Elbląga, którzy na wieść o tym, że zamek i miasto spłonęły razem z nimi wyruszyli do swojego miasta. Zdobycie grodu przez Prusów przedstawia też inny XIX-wieczny opis: "Prusacy, pobici niedawno, niechętnie znosili obcych niewolę i r. 1261 w ogólnem powstaniu zniósłszy wojsko krzyżaków, rzucili się na miasto i zamek przez tychże wystawiony. Wtenczas to dobywając Brunsberga wszelkimi sposobami przez dni ośm, gdy w otwartym boju niczego dokazać nie mogli, użyli fortelu i skryli się w lasach, czem ubezpieczeni krzyżacy wyszli z końmi na paszę. Nieprzyjaciel napadł wtedy na nich, a krzyżacy, przerażeni na nowo rozpoczętem oblężeniem zapalili twierdzę razem z miastem i sami z biskupem Anzelmem potajemnie ujechali do Elbląga".    

 

Po ostatecznym stłumieniu II powstania Prusów w 1273r. braniewscy koloniści powrócili do Braniewa, zakładając miasto na nowo. Jednak w 1277r. podczas kolejnego powstania pruskiego Braniewo ponownie zostało zniszczone,  ale ponieważ powstanie miało ograniczony zasięg i szybko upadło wnet mieszkańcy jeszcze raz powrócili. Zniszczenia musiały być jednak znaczne, skoro członkowie kapituły opuścili miasto i przenieśli się do Fromborka. Nastąpiła ponowna lokacja Braniewa. Lokatorem miasta był ponownie Jakub Fleming, jednak biskup wybrał nową, bardziej obronną lokalizację dla miasta i zamku. Miasto i zamek zostały odbudowane na nowym obecnym miejscu, nieco w górę Pasłęki. Oddajmy ponownie głos Piotrowi z Dusburga: „… w roku Pańskim 1279, biskup warmiński Henryk założył miasto i zamek w tym miejscu, gdzie leżą one obecnie, Tenże biskup, gdy na samym początku po swoich święceniach objął swoje biskupstwo, otrzymał z tytułu rocznych dochodów ze swojej całej diecezji, z pełnego młyna, tylko jedną grzywnę”. Tak więc obecne usytuowanie Braniewa i zamku jest wtórne, a do budowy zamku wybrano najwyższe wzniesienie starego zakola Pasłęki. Najstarsze umocnienia Braniewa wzniesione prawdopodobnie wokół całego miasta, stanowił wał drewniano-ziemny, który powstał prawdopodobnie przed nadaniem mu praw miejskich. W 1284r. nowy biskup warmiński Henryk I Fleming (1278-1300), brat Jakuba, nadał Braniewu przywilej prawa lubeckiego, który to przywilej przyznawał miastu rozległe terytorium liczące 328 łanów, położone po obu stronach Pasłęki, szeroki samorząd i sądownictwo oraz prawo rybołówstwa w Pasłęce i na Zalewie Wiślanym. Biskup zastrzegał dla siebie jedynie czynsz z terytorium miejskiego i udział w opłatach sądowych.

 

Biskup dla umocnienia swej władzy potrzebował zamku jako siedziby i ogniwa struktury obronnej. Biskupi zagospodarowywali podległe tereny, prowadząc akcje osiedleńczą, zakładając miasta i wsie, stawiając kościoły. Jednak najważniejszym fundamentem władzy biskupiej był zamek. Dlatego biskup Fleming rozpoczął w 1280 r. budowę murowanego zamku biskupiego położonego w południowej części miasta na najwyższym wzniesieniu lewego brzegu i w zakolu rzeki Pasłęki. Był to powszechny wówczas zwyczaj budowania zamku obok istniejących obronnych założeń drewniano-ziemnych, na miejscu których później powstawały przedzamcza. Pierwsza wzmianka o budowie zamku (castro Brunsberg) pochodzi z roku 1282r. Początkowo był to zapewne zalążek zamku, a raczej umocniona rezydencja. Zamek leżał 10 km na północny wschód od Fromborka, na ważnym szlaku komunikacyjno-handlowym z Elbląga do Królewca. Budowano go do ok. 1300r. Powstał wówczas czworobok murów na lewym brzegu Pasłęki. Do południowej kurtyny dobudowano dom mieszkalny, przy pozostałych wzniesiono budynki gospodarcze. Wjazd na zamek umiejscowiono w kurtynie wschodniej. W jej centralnej części wzniesiona została kwadratowa wieża bramna.

Jednak już pod koniec XIII w. okazało się że zamek jest zbyt mały, przystąpiono więc do rozbudowy w kierunku wschodnim i to wówczas powstał reprezentacyjny dwukondygnacyjny budynek po stronie południowej. W kolejnym okresie głównie w latach 1320-1330 umocniona rezydencja była stale rozbudowywana, wtedy to rozbudowano budynki gospodarcze, zwiększono obronność założenia dzięki trzem narożnym wieżom i fosie od strony miasta, a także podwyższeniu wieży bramnej. Natomiast wykańczanie zamku realizowano etapami prawie do końca XIV wieku. Powstały wówczas budynki gospodarcze na przedzamczu. Przede wszystkim jednak zadbano o zwiększenie obronności całego założenia. Miasta i zamku broniła szeroka fosa, którą utworzono wykorzystując starorzecze Pasłęki, a sam zamek dodatkowo oddzielała od miasta węższa fosa, natomiast  Pasłęka płynęła szerokim zakolem od strony płn.-wsch. Braniewa. Rozbudowie poddano główny przejazd bramny, który uzyskał rozbudowaną formę z przedbramiem, wieżami bramnymi połączonych z zamkiem murowana szyją.

   

Na początku budowy zamku murowanego w Braniewie biskupi wykorzystywali okresowo na swoją siedzibę niewielki zamek drewniano-ziemny w Gronkowie/Bemowiźnie (Grunenberg), wzniesiony na terenie dawnego grodu pruskiego. Był położony 6 km na południe od Braniewa na stromym, prawym brzegu i w zakolu rzeki Pasłęki. Powstał z inicjatywy biskupa Henryka Fleminga ok. 1300 roku, a możliwe ze zbudował go kolejny biskup Eberhard z Nysy w 1301r. Z tego miejsca biskup nadzorował budowę zamku korzystając zapewne z komunikacji Pasłęką i zarządzał biskupstwem. Budowla składała się z dwóch części. Główna z nich to budynek mieszkalny postawiony na planie prostokąta oraz kaplica. W części drugiej oddzielonej dodatkową fosą znajdowały się zabudowania gospodarcze. Ponieważ zamek stał na cyplu więc z trzech stron broniła go rzeka, a dodatkowo otoczony został wałem obronnym. Historia zamku nie jest jednak zbyt długa, gdyż w dokumencie z 1330 roku nie ma już żadnej wzmianki o tej budowli, po której nie pozostał dziś żaden ślad.

  

Zamek w Braniewie był siedzibą biskupa warmińskiego i jego konwentu, lecz w porównaniu z ich innymi zamkami był budowlą dość skromną, gdyż wzniesiono go w pionierskim okresie państwa zakonnego i tworzonego wówczas dominium. Pewnie dlatego był niezbyt okazały. Najważniejszą funkcję w zamku sprawował wójt biskupi (Burgvogt) często zwany też wójtem krajowym - najwyższy rangą urzędnik świecki kraju, pełniący funkcję najwyższego sędziego kryminalnego i dowódcy naczelnego wojsk Warmii. Dbał on też o porządek i bezpieczeństwo publiczne oraz kierował akcją osadniczą. Pierwsi wójtowie biskupi urzędowali na zamku w Braniewie. Natomiast od 1340r. po przeniesieniu stolicy zamkiem zarządzał burgrabia (Burggraf), który początkowo odpowiadał tylko za stan zamku i załogi, ale z końcem XIV w. uzyskał szerokie uprawnienia sądowe i administracyjne, kontrolując całe komornictwo biskupie. Reprezentował  interesy panującego i utrzymywał świtę, chociaż znacznie mniejszą niż za czasów biskupich. Według wykazu z 1533r. w zamku w Braniewie przebywało 5 osób,  gdy w Reszlu 8, a w Jezioranach 9. Urząd burgrabiego pojawia się na Warmii w końcu XIV wieku (pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1390r.).  Burgrabia, który administrował komornictwem braniewskim, troszczył się o stan dróg i mostów, nadzorował pracę folwarków, browarów, pobierał czynsze i daniny od ludności oraz dbał o stan murów zamkowych, niezbędną straż i odpowiednie uzbrojenie, a w XVII w. dbał nawet o studentów mieszkających na zamku. W okresie II Rzeczypospolitej funkcję burgrabiego często sprawowali Polacy funkcjonując w jednak zdecydowanie niemieckim Braniewie. Burgrabia braniewski uważany był za drugiego po wójcie krajowym świeckiego urzędnika biskupstwa zastępując go np. podczas dorocznych sądów objazdowych. Ponadto odpowiadał zwłaszcza od roku 1635 za prowadzenie na zamkach ksiąg wieczystych dla komornictwa i to przed jego urzędem dokonywano transakcji ziemią i nieruchomościami. Stan ten trwał do 1772 roku, natomiast po tym czasie zamek wszedł pod zarząd domeny królewskiej. Biskup miał do dyspozycji własne, niezbyt licznesiły zbrojne, które obsadzały zamki biskupie. Do zamku należały grunty w jego najbliższym otoczeniu tj. 80 morgów ziemi, zaś na potrzeby kancelarii i dworu, biskupi utworzyli pod Braniewem 60-łanowy folwark. Dochody zapewniały zamkowi m.in. młyn, Karwan (zbrojownia i wozownia), miejska łaźnia oraz daniny mieszczan i podległych wsi.

 

Na mieszkańcach Warmii spoczywał obowiązek płacenia podatków na utrzymanie straży, mieszczanie zaś dbali o mury miejskie i zamkowe. Wojsko warmińskie zawsze było zbyt słabe, aby bronić terytorium dominium przed obcymi wojskami. Było jednak wystarczające, aby zwalczać rabusiów, włóczęgów lub maruderów z różnych wojsk. Oprócz strzeżenia granicy oddziały warmińskie pełniły rolę stałych straży zamkowych, z czasem ze względu na niewielką siłę zaczęły spełniać rolę reprezentacyjną, towarzysząc biskupom w podróżach i okazjach, a ostatecznie rozwiązano je w 1772r. 

 

Biskupi warmińscy często odwiedzali Braniewo oczywiście zatrzymując się wówczas w swoim zamku. Tędy wiodły ich drogi z Lidzbarka do katedry fromborskiej, gdzie mieli obowiązek celebry przynajmniej 4 razy do roku, na sejmiki i wszelkie inne podróże do Elbląga, Malborka czy Gdańska. W Braniewie witali przejeżdżających trasą Gdańsk – Królewiec dostojnych gości. Braniewo więc nie przestało być stolicą regionu mimo, że stolicą kościelną stał się Frombork z siedzibą kapituły przy katedrze zbudowanej do 1388r. Biskup Jan Stryprock w dokumencie dla wsi Szalmia zamieścił taką datę: „Dnia 8 października 1366r. w naszej rezydencji na zamku w Braniewie”. Biskup Franciszek Kuhschmalz (1424-1457) stale podpisywał się jako biskup braniewski, chociaż rezydował w Lidzbarku. Podobnie przez długi czas wielu słało listy do biskupa warmińskiego na adres braniewski. Ważnym obiektem dla obronności miasta był kościół św. Katarzyny. Zapoczątkowana w 1346r. budowa kościoła parafialnego św. Katarzyny przy południowej linii murów wynikała nie tylko z bliskości umocnień miejskich, ale także z bezpośredniego sąsiedztwa zamku biskupiego, którego poszczególne człony tworzyły wschodnią oprawę świątyni parafialnej. Przestrzenna zależność między dwoma budowlami odpowiadała relacjom między siedzibą biskupa sprawującego funkcję patrona nad kościołem św. Katarzyny oraz cieszącymi się pełnią praw mieszkańcami, dla których fara była symbolem autonomii miasta.

 

Wraz z rozwojem ekonomicznym Braniewa wzniesiony na początku wał drewniano-ziemny był poddawany systematycznej wymianie na mur kamienno-ceglany. Stare Miasto miało kształt wydłużonego czworoboku, a w swojej zasadniczej postaci nowe murowane umocnienia miejskie zostały wzniesione między czwartą ćwiercią XIII a połową XIV wieku. Na początku XV w. Braniewo otoczono jeszcze jednym pierścieniem murów. Całość uzupełniało kilkanaście baszt i 8 bram. Budowla ta przyczyniła się do uregulowania lewego brzegu Pasłęki wzdłuż wschodniej granicy Braniewa, a także do podwyższenia i wyrównania poziomu użytkowego tej części miasta. Po przekopaniu fosy i wykorzystaniu starorzecza Pasłęki, wody rzeki oblewały miasto i zamek ze wszystkich stron. Osada miejska przyciągnęła w dużej mierze osadników z Dolnych Niemiec, szczególnie z Lubeki, Holsztynu i Meklemburgii. Znaczny odsetek wśród nich tworzyła ludność pruska, częściowo i polska. Braniewo było szybko rozwijającym się miastem portowo-handlowym, połączonym z Bałtykiem przez Zalew Wiślany. Spełniało ono rolę portu morskiego dla obszaru całej Warmii i miało własną stocznię. W połowie XIV w. Braniewo jest już jednym z 6 miast państwa zakonnego, należących do Związku Miast Hanzeatyckich, a kupcy braniewscy docierają swoimi statkami do Flandrii, Anglii i Inflant.

 

Aż do 1340r. Braniewo jest także siedzibą biskupów warmińskich rezydujących na zamku. W wyniku powtarzających się konfliktów biskupa z władzami Starego Miasta jesienią 1340r. nastąpiło przeniesienie rezydencji biskupiej do Ornety (nieco później do Lidzbarka), co było związane przesunięciem się kolonizacji bardziej na południe kraju. W uwzględnieniu potrzeb rozwijającej się gospodarki towarowo-pieniężnej na Warmii, jak również dla wzmocnienia swojej pozycji w Braniewie, biskup Herman z Pragi zakłada ok. 1342r. na prawym brzegu Pasłęki Nowe Miasto Braniewo. Miało ono charakter mniejszej, wyłącznie rzemieślniczo-rolniczej osady i było słabsze ekonomicznie. Otrzymało także prawo lubeckie, jednak reprezentant biskupi – burgrabia zamkowy – uzyskał większe uprawnienia zwierzchnicze w sprawach sądowych, jak i przy wyborze rady i ławników, których zatwierdzał. Nowe Miasto otoczone było drewnianą palisadą.

 

 Od połowy XIV wieku zarówno biskupi jak i kapituła pilnowali, by nowo budowane zamki pozostawały w pozycji nadrzędnej nad miastami. Budowa zamku nie była szybkim i łatwym przedsięwzięciem, dlatego musiała trwać latami. Zamek biskupi w Braniewie był wpasowany w miasto stanowiąc dodatkowe wzmocnienie fortyfikacji miejskich, a zarazem odgrodzony od niego dodatkowym murem wewnętrznym. Ponieważ biskupi dbali aby ich zamki miały pozycję nadrzędną nad miastami, dlatego zamek stanowił warownię niedostępną dla mieszczan, a zarządzającemu zamkiem dawał możliwość obserwacji miasta. Zamek wykonany był z cegły na kamiennych fundamentach i był budowany etapami prawie do końca XIV wieku. W efekcie powstał zamek dwuczłonowy, w kształcie prostokąta o wymiarach 55x80 m i był położony w przybliżeniu wzdłuż linii południowy zachód – południowy wschód. Składał się z zamku głównego i przedzamcza. Od północy, wschodu i zachodu graniczył z miastem, od południa przylegał do starego zakola Pasłęki, wykorzystanego jako fosa.Wielkością i sposobem rozmieszczenia był podobny do krzyżackich zamków prokuratorskich II kategorii, niemniej odbiega od tego wzorca.

 

   

Zamek główny wykonany był w kształcie czworoboku i stanowił część wschodnią założenia. Kurtynę południową wypełniało podpiwniczone, trzykondygnacyjne główne skrzydło mieszkalne (36,3x10m) z przejazdem bramnym w środku. Budynek murowany z cegły miał wysokość od dziedzińca do kalenicy 17,1m, natomiast od strony dziedzińca 9,3m. Budynek miał dach ceramiczny dwuspadowy.

 

Główny dom zamkowy mieścił na pewno pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkalne biskupa. Niestety nieznany jest układ wnętrza piętra reprezentacyjnego, ale od zamków krzyżackich różniło go umieszczenie kaplicy poza budynkiem głównym, a mianowicie w wieży bramnej. Budynek główny po stronie południowej miał na parterze 11 okien kwadratowych, a na piętrze 10 dużych okien prostokątnych, pierwotnie ostrołukowych. Pierwotnie istniał ganek kryty dachem dwuspadowym do małego gdaniska przewieszonego przez mur obwodowy. Parter budynku głównego spełniał funkcje gospodarcze (w 1873r. podczas burzenia zamku w murze części wschodniej odkryto ślady komina kuchennego, a we wschodniej ścianie szczytowej była latryna). Na piętrze na całej kondygnacji znajdował się apartament burgrabiego. Piwnice budynku głównego były sklepione beczkowo. Pod budynkiem w poziomie piwnic było przejście z dziedzińca do wyjazdu południowego. Piwnice w połowie budynku przecięte były przejazdem, który był wyższy od piwnic i częściowo wchodził w parter. Dansker nadbudowany na murze obwodowym przy fosie był połączony gankiem komunikacyjno-obronnym z zachodnią częścią skrzydła południowego. Od strony dziedzińca na parterze było okno w części zach. oraz 2 drzwi (przy budynku gospodarczym po stronie wsch. oraz drugie obramione ostrołukowym portalem w części zach. przy ryzalicie). Na piętrze były 2 okna umieszczone bliżej zabudowań bocznych. O ile nieznany jest układ pomieszczeń budynku głównego w średniowieczu, to inwentarz z 1643r. podaje go bardzo dokładnie. Były więc tam następujące pomieszczenia: nowy pokój, mały pokój, większy pokój, sala, pokój stołowy, izdebka z wąskim gankiem, druga i trzecia izba, komora obok, wąski ganek nad piwnicą, druga i trzecia komora, komora na końcu, kolejne cztery komory poniżej wąskiego ganku nad piwnicą, kolejna izba, mała izba burgrabiego z oknami o 22 kwaterach, mała komora obok, izba czeladna, wielka izba burgrabiego, między wielką izbą a ustępem – ustęp burgrabiego. Zach. szczyt budynku był trójkątny z 3 ostrołukowymi blendami. W blendzie środkowej były 2 okna na poziomie poddasza, zaś niżej na poziomie piętra był otwór (zamurowany w XIX w.). Wsch. szczyt był schodkowy. W kalenicy dachu znajdowały się 4 kominy.

Pierwotnie parter przeznaczony był na pomieszczenia gospodarcze. Podczas rozbiórki zamku w 1873r. na wysokości I piętra odkryto ozdobny portal gotycki, co mogło świadczyć o istnieniu w średniowieczu drewnianych krużganków od strony dziedzińca.

 

 

Zachowany szkic z 1861r. autorstwa Ferdinanda von Quasta(1807-1877) ukazywał dość surową i archaiczną fasadę budynku głównego. Widoczne są 2 piętra z zaledwie jednym oknem na parterze i 2 większymi na piętrze. W środku fasady znajdował się niższy od budynku głównego znacznie wysunięty dwukondygnacyjny ryzalit bramny o wymiarach 7x6 m, kryty dachem dwuspadowym z trójkątnym szczytem od frontu. Znajdująca się w ryzalicie brama była znacznie zagłębiona w stosunku do poziomu dziedzińca. Ryzlait ozdobiony był 2 blendami po bokach, natomiast nad przejazdem bramnym znajdowały się 3 okna umieszczone pionowo jedno nad drugim. Tuż obok ryzalitu na poziomie dziedzińca, znajdowało się ozdobione prostołukowym portalem wejście do budynku głównego. Przejazd od strony płd. przesklepiony był łukiem ostrym, wznosił się w górę w kierunku dziedzińca i otworem przesklepionym półkoliście wychodził przez ryzalit na dziedziniec. Wylot przejazdu w ryzalicie znajdował się 1,2m poniżej poziomu dziedzińca, a poziom międzymurza 2,5-3m poniżej tego poziomu. Po stronie wsch. ryzalitu była klatka schodowa prowadząca na drewniany ganek na poziomie piętra. Na ganek ten wychodziły drzwi z ryzalitu i z wsch. budynku gospodarczego.

 

Budynek gospodarczy wschodni. Do budynku głównego przylegało dwukondygnacyjne gospodarcze skrzydło wschodnie, połączone z drugiej strony (północnej) z czworoboczną wysoką wieżą obronną w narożu północno-wschodnim. Skrzydło gospodarcze było 2-kondygnacyjne i częściowo podpiwniczone o wymiarach wymiary 32x8m. Ściany boczne miały 6,3m wysokości, a obiekt łącznie z dachem 11,5m. Obiekt murowany z cegły o dachu dwuspadowym. Przylegał do budynku głównego szczytem południowym, natomiast w płn.-wsch. naroże wbudowana była baszta obronna zbudowana na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 8,2x8m. W elewacji zewnętrznej było 7 okien na piętrze i 3 okna na parterze, zaś od dziedzińca na parterze były 2 drzwi i 6 okien, natomiast na piętrze 6 okien i drzwi prowadzące na drewniany ganek przy budynku głównym. Parter przeznaczony był na kuchnię z dużym paleniskiem i wielkim kominem-wędzarnią (wielkości izby) w części środkowej. Po bokach kuchni znajdowało się kilka pomieszczeń pomocniczych, w tym 4 od strony budynku głównego, m.in. tzw. aulicolum, czyli mała aula oraz po drugiej północnej stronie tzw. cibicula, czyli dwie sypialnie. Na piętrze wzdłuż ściany południowej na całej długości biegł korytarz., po stronie płn. był locus secretus, między nim a wieżą 2 izby. Piwnica o sklepieniu beczkowym była dostępna tylko od strony piwnic budynku głównego.

Wieża narożna północno-wschodnia. Zbudowana na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 8,2x8 m. Od strony zach. w połowie szerokości przylegał do niej mur kurtynowy, zaś naroże płd.-zach. było wbudowane w budynek gospodarczy wschodni. W wieży było kilka umieszczonych jedno nad drugim sklepionych pomieszczeń, a pomieszczenie dolne dostępne było tylko przez otwór w środku sklepienia. Do wieży były dwa wejścia z budynku gospodarczego: do pomieszczenia parterowego było wejście od strony płd., a do górnego od strony płn. Nieznana jest wysokość wieży, ale jej położenie i grubość ścian mogą świadczyć, że była tzw. wieżą ostatniej obrony (bergrief).

Inwentarz z 1643r. wymienia: dom miedzy budynkiem głównym a komorą pisarza oraz sklepione pomieszczenie nad bramą (w wieży), pomieszczenie miedzy kuchnią burgrabiego a izbą czeladną, mała izba kuchenna, kuchnia, szatnia lub szwalnia, browar, duża kuchnia, izba kucharza, komora nad nią, ganek obok sali, piekarnia obok izby, wieża prochowa, przedmurze, magazyn zbożowy nad małym mostem do kościoła.

 

Budynek zachodni. Do wieży przylegało niewielkie podpiwniczone, zapewne mieszkalne podłużne skrzydło zachodnie, styczne od południa z głównym domem biskupim, ale o niewiadomym układzie pomieszczeń. Po rozbiórce zamku we wnętrzu wybudowanego po 1874 budynku mieszkalnego zachowały się fundamenty ze sklepieniami. Budynek w górnej części łączył piętro budynku głównego z pomieszczeniem kaplicy w wieży bramnej. Sklepienie tego przejścia było podobno bardzo kunsztowne, a różnica poziomu pietra budynku głównego i kaplicy wynosiła 3,5m, dlatego znajdowały się tam schody w murze. Parter budynku był swego rodzaju klatką schodową prowadzącą na piętro i do wieży. Jeszcze w XIXw. w podziemiach widoczne były ślady ganku łączącego budynek z wieżą.

Budynek gospodarczy zachodni. Parterowy o wymiarach 20x8m. Częścią płd. szczytu przylegał do wieży bramnej, a szczytem płn. do muru kurtyny nowego od strony miasta. W części płn. było duże pomieszczenie z bramą wjazdową od dziedzińca głównego i oknem w kierunku przedzamcza. Z kolei w części płd. w narożu płn.-wsch. znajdowały się 3 małe pomieszczenia. W tej części budynku były po 2 otwory na dziedziniec i przedzamcze.

 

Budynek południowy przedzamcza. Pierwotnie budynek południowy wybudowano wzdłuż południowej linii późniejszego przedzamcza i był wysunięty o 3m w kierunku płd. Jednak na planie Stertzla jest słabo widoczny, z czego wynika że mógł tu stać szeroki mur z krytym gankiem obronnym, a za nim stał jeszcze jeden mur z otworami strzelniczymi i okrągłą bramą. Z kolei zamurowane okna znajdujące się między międzymurzem i przedzamczem wskazują, że był tu budynek, który przed powstaniem planu Stertzla został zniszczony i nie odbudowany, a jego mury wykorzystano jako obronne wolnostojące.

Mur wolnostojący południowy. Mur zamkowy łączący się z murem miejskim i w ten sposób sprzęgający zamek z systemem obronnym miasta. Mur ten przebiegał od wieży płd.-zach. W kierunku wsch. do grobli wjazdowej. W 1772r. mur miejski został w tym miejscu zastąpiony palisadą.

Wieża płd.-zach. przedzamcza. Brak niestety wiadomości o jej wymiarach, ale była to wieża masywna wybudowana na planie prostokąta. Na planie Stertzla widać, że stała na styku  zachodniego muru kurtynowego i budynku południowego przedzamcza, a także miejskiego muru obwodowego. Z wieży pozostał tylko drobny fragment z furtą w murze zach. wieża pokryta była dachem 2-spadowym i górowała ponad murami wysuniętym piętrem machikułkowym z otworami strzelniczymi, które występowały także w poziomie korony murów obronnych.

Wieża płn.-zach. przedzamcza. Stała w narożniku podzamcza, ale w 1635r. na planie Stertzla już jej nie było (być może znaczona podczas ataków mieszczan w 1396 lub 1454r. nie została później odbudowana).

 

Mur kurtynowy. Odgradzał zamek i przedzamcze  od miasta od strony zach. i płn. miał szerokość 2,5-2,1m, co może wskazywać, że posiadał też kryty ganek obronny. W murze płn. była brama z dziedzińca do miasta (7m od wieży narożnej płn.-wsch.) oraz furta po stronie zach. prowadząca z przedzamcza przez fosę w kierunku kościoła św. Katarzyny

Kwadratowy dziedziniec zamkowy od północy zamykał mur kurtynowy z furtą miejską, a od zachodu mur w środku z wysoką wieżą bramną, prowadzącą na przedzamcze. 

 

Wjazd główny na zamek znajdował się od strony południowej prowadził groblą między dwoma murami oporowymi. Został szczególnie ufortyfikowany murami przedbramia i półbasztą z bramą przy murach obwodowych tzw. miejskich oraz dalej wiodącą na dziedziniec długą murowaną obronną szyją nad fosą, asekurowaną na końcu basztą flankującą wjazd na groblę, która posiadała bramę. Było to rozwiązanie typowe dla znacznie większych zamków komturów krzyżackich. 

 

 

 

Przedzamcze było czworoboczne i stanowiło drugą, zachodnią część założenia. Od wschodu przylegało do zamku głównego, skąd prowadził wjazd przez wieżę bramną. Było otoczone murem obronnym od północy i zachodu, a od południa zamknięte dwukondygnacyjnym skrzydłem mieszkalno-gospodarczym. W narożach płd.-zach. i płn.-zach. kurtyny zachodniej usytuowano wysokie, czworoboczne wieże obronne. Na zachodnim dziedzińcu znajdowały się podpiwniczone stajnie

Z przedzamczem zamek był połączony wieżą bramną. Poza tym istniały dwie furty do miasta: w murze kurtynowym zamku właściwego i w murze przedzamcza w stronę kościoła św. Katarzyny.

Fosy. Cały zamek był otoczony nawodnioną fosą, a od południa dodatkowo miejskimi murami obwodowymi. Graniczył przez fosę z trzech stron z miastem (od północy, wschodu i zachodu), a od strony południowej fosą było stare zakole Pasłęki. Fosa istniała zapewne jeszcze w początkach XVI w., ale w liście z 12.12.1564r. biskup Hozjusz stwierdza, że fosy między zamkiem miastem są zasypane, choć na planie Sterztla z 1635r. widoczna jest fosa od strony zach.       

Zamek braniewski miał dość nietypowe rozplanowanie, gdyż wjazd prowadził przez dom główny przelotem bramnym na osi budynku, następnie przez dziedziniec zamku głównego i wieżę bramną na przedzamcze, a nie odwrotnie jak jest to typowe. Zachowana do dziś wieża bramna będąca pierwotnie wjazdem do zamku, stała w części środkowej całego założenia, między głównym zamkiem a przedzamczem. Najprawdopodobniej w początkowym okresie budowy (po 1273 roku) zamek właściwy postanowiono wybudować bliżej kościoła. Wjazd prowadził przez przedzamcze i wieżę bramną od płn.-wsch., natomiast po stronie południowej nad starorzeczem Pasłęki stanął dom mieszkalny. Dopiero przed 1300 rokiem prawdopodobnie nastąpiła zmiana koncepcji budowy zamku, być może za mały okazał się dom mieszkalny i zdecydowano się na budowę głównego domu zamkowego bardziej na północ (także od strony starorzecza). Pierwotnie planowane przedzamcze stało się więc zamkiem właściwym, pierwotny dziedziniec zamkowy – przedzamczem, a raczej podwórzem pomocniczym. Zamek, aż do XIX wieku zachował się w swym średniowiecznym kształcie, a zniszczenia jakie przyniosły liczne wojny i oblężenia, prawie nie dotknęły jego najważniejszych budowli, a jedynie murów i baszt obronnych.

 

Wiosną 1311 roku litewski książę Witenes ze swoimi wojskami, po złupieniu Sambii i Natangii, spustoszył okolice Braniewa, podszedł pod mury zamku i miasta, ale ograniczył się tylko do obrzucenia obelgami stojącego na murze biskupa warmińskiego Eberharda z Nysy. Następnie wojska Witenesa zostały w dniu 28.04.1311 na Krwawej Górze koło Wopławek rozbite przez Krzyżaków, którzy odbili 1200 jeńców pojmanych na Warmii.

 

 

 

 czasie rządów biskupa Henryka Sorboma miasto pozostawało z nim w konflikcie spowodowanym głównie chęcią autonomii ze strony bogacącego się miasta, a utrzymaniem swojej władzy i wpływów przez biskupa. W sprawę często byli zamieszani Krzyżacy, rozsądzając spory na korzyść biskupa. Konflikt wywołało połączenie Nowego Miasta ze Starym dokumentem biskupim z 28.03.1394r. co było korzystne wyłącznie dla Nowego Miasta oraz zgoda rajców braniewskich na podatek dla Hanzy, które miały płacić wszystkie miasta warmińskie. Biskup Sorbom słusznie uznał tego rodzaju opodatkowanie bez wiedzy miast biskupstwa za naruszenie swoich praw zwierzchnich. Dlatego w 1396 roku biskup przybył do Braniewa, aby przeprowadzić rozmowę z radą miejską.Spotkanie odbyło się na zamku. Radni po zebraniu udali się do ratusza i uderzyli w dzwon na alarm. Na ten zew grupy uzbrojonych mieszczan z furią ruszyły na zamek, wykrzykując o pojmaniu i zgładzeniu biskupa. Słabe mury okalające zamek od wewnątrz zostały przez nich sforsowane, ale biskup Sorbom z drugiej strony zdołał umknąć przez furtkę. W czasie zamieszek i szturmu zamku mieszczanie uszkodzili mury i wieże zamkowe od strony miasta. Biskup szybko zorganizował swoich zbrojnych, uzyskał oddział od Wielkiego Mistrza i ruszył na miasto. Mieszczanie widząc beznadziejność oporu poddali się. Boso, z odkrytymi głowami i z pętlami na szyjach klęknęli  przed biskupem i jego oddziałem prosząc o łaskę i przebaczenie. Biskup Sorbom o ustalenie warunków kapitulacji poprosił wielkiego mistrza Konrada von Jungingen, co ten uczynił na zamku w Malborku w dniu 2.11.1396r.

 

Wielki mistrz Konrad von Jungingen nakazał mieszczanom braniewskim odbudowanie zburzonego przez nich od strony miasta muru zamkowego wraz z wieżami przeznaczając na ten cel po 100 grzywien w przeciągu 5 lat, ale także nakazał przywódcom buntu na czele z burmistrzem Henrykiem von Rossen opuścić miasto i biskupstwo. Jednak po tych zamieszkach biskup w dniu 1.09.1398r. skasował unię Nowego Miasta ze Starym, przywracając stan sprzed roku 1394, odnawiając tym samym pierwotny przywilej dany przez biskupa Hermana. Konflikt w Braniewie przetrwał długo w pamięci pokoleń. Biskup Stanisław Hozjusz tak pisał w liście w roku 1564.: ”Ongiś wypędziło swego biskupa, który był zmuszony spuszczać się przez mur miejski. Po to, aby mieć łatwiejszy dostęp do zamku zasypali nawet fosy i taki stan  trwał do dnia dzisiejszego”.

 

 

W sierpniu 1402 roku biskup Henryk Vogelsang podejmował na zamku wielkiego mistrza Konrada von Jungingena wraz z grupą dostojników zakonnych, w tym m.in. komtur Wilhelm von Helfenstein. Gości obdarował cennymi sokołami, sam zaś otrzymał cennego konia. Dostojnicy krzyżaccy chętnie odwiedzali Braniewo, gdyż w czerwcu 1408r. w mieście hucznie witano kolejnego wielkiego mistrza Ulryka von Jungingen.

 

 W lipcu 1410 roku w bitwie pod Grunwaldem uczestniczyła chorągiew miasta Braniewa licząca ponad 200 zbrojnych. Prawie wszyscy polegli,  a sztandar dostał się w ręce polskie. Chcąc uniknąć zniszczeń Warmii, biskup Henryk Vogelsang i rajcy Braniewa złożyli hołd królowi Władysławowi II Jagielle. Podczas wojny „głodowej” w 1414 roku Krzyżacy pozamykali się w zamkach, a wojska polsko-litewskie pustoszyły Warmię. Tuż po zawarciu rozejmu w dniu 8.10.1414r. dotarły one pod Braniewo, gdzie schroniła się liczna ludność wiejska. Król Władysław Jagiełło nie zdecydował się na obleganie i zdobycie zamku oraz miasta, a wojska królewskie odeszły pod Brodnicę i opuściły ziemie pruskie.

 

W 1440 roku Stare Miasto zostało członkiem Związku Pruskiego w wyniku ciągłych kłótni z biskupem Franciszkiem Kuhschmalzem o przywileje miasta. Po wybuchu powstania antykrzyżackiego na Warmii działania wojenne  po 6.02.1454 roku rozpoczęto w Braniewie. Mieszczanie braniewscy zaatakowali i zdobyli zamek, tym razem starając się go za bardzo nie uszkodzić. Załoga lojalnego wobec Krzyżaków biskupa Kuhschmalza została przepędzona. Jednak podczas szturmu zamku przez zebranych w Braniewie związkowców, został zburzony mur z wieżami od strony miasta. Zamek został splądrowany przez fetujących łatwy sukces mieszczan, ale nie zburzony, gdyż przewidywano jego przydatność w dalszych walkach z Krzyżakami. Związkowcy oddali się pod opiekę króla polskiego. Odtąd Braniewo było w rękach mieszczan i sił związkowych.

 

Krzyżacy dwukrotnie podchodzili pod Braniewo, ale nie udało im się go zdobyć. W dniu 10.04.1455 roku oddziały krzyżackie pod dowództwem Henryka von Plauena podjęły nieudaną próbę odbicia Braniewa. Krzyżacy liczyli, że mieszczanie się przestraszą i otworzą bramy, lecz Rada Starego Miasta odrzuciła propozycję rokowań. Wówczas oddziały krzyżackie podeszły pod opuszczone przez mieszkańców otoczone tylko drewnianą palisadą Nowe Miasto, które bez oporu zostało spalone razem z przedmieściami. W dniu 1.07.1455 roku za zgodą kapituły warmińskiej do Braniewa dotarł będący w polskiej służbie oddział 150 zaciężnych czeskich pod wodzą Jana Skalskiego. Skalski z częścią załogi obsadził zamek biskupi, a resztę rozmieścił w domach mieszczan na Starym Mieście. Jan Skalski razem z braniewianami organizował wyprawy na wybrzeża Zalewu Wiślanego atakując żeglugę i osady zajęte prze Krzyżaków, ale z czasem oddział stał się utrapieniem mieszkańców, gdyż ściągał odwetowe ataki krzyżackie.  

 

We wrześniu 1461 roku zapewne w wyniku rosnących kosztów utrzymania, uciążliwości stacjonowania i nadużyć zaciężnej załogi, doszło to do konfliktu z załogą zamku. Wnocy 10/11.09.1461 mieszczanie zaatakowali pod nieobecność dowódcy Jana Skalskiego czeską załogę. Doszło do walki mieszczan z zaciężnymi, braniewianie opanowali zamek, część załogi wybili, a ponad 100 wzięli do niewoli. Na zamku mieszczanie zdobyli bogate łupy gromadzone tam latami przez czeską załogę, natomiast miasto poddali biskupowi Pawłowi Legendorfowi. Jan Skalski nie mogąc się pogodzić z utratą miasta próbował odzyskać Braniewo szturmując mury, ale bezskutecznie. Do końca wojny trzynastoletniej w 1466 roku w Braniewie pozostawała załoga biskupia. Po zawarciu II pokoju toruńskiego październiku 1466 roku Warmia przeszła pod panowanie Polski i weszła w skład Prus Królewskich. W dniu 23.07.1467r. na zamku umiera biskup warmiński Paweł Legendorf, prawdopodobnie otruty przez krzyżaków. Jako jedyny biskup warmiński został pochowany w Braniewie przed ołtarzem głównym w kościele św. Katarzyny.

 

W nocy 16/17.09.1470r. zamek usiłują zająć mieszczanie wspierający nieuznawanego przez króla Kazimierza Jagiellończyka biskupa Michała Tungena, ale polska załoga pod dowództwem starosty Jana Bażyńskiego nie dopuszcza do tego. Jednak w 1472r. spiskowcy zajmują miasto i zamek. W czerwcu 1478r. biskup zajął z pomocą Krzyżaków całą Warmię, w tym miasto i zamek w Braniewie, w wyniku tego podczas wojny „księżej” w październiku 1478 roku wojska polskie rozpoczęły miesięczne oblężenie zamku i Starego Miasta, ale bez rezultatu z powodu potężnych i wytrzymałych obwarowań. Kolejny raz zostały spalone przedmieścia i Nowe Miasto.

 W dniu 15.09.1496r. biskup Paweł Watzenrode podejmował ucztą wielkiego mistrza Jana von Tieffena, któremu zaproponował przeniesienie zakonu na Podole w celu walki z Turkami. W dniu 3.04.1497r. na wieść, że biskup Watzenrode chce zaatakować miasto, uzbrojeni braniewscy mieszczanie wystawili posterunki i zajęli zamek szukając ukrytych rzekomo zbrojnych. Po niedługim czasie wycofali się ze wstydem, gdyż była to fałszywa pogłoska.

 

 

 

W trakcie ostatniej wojny polsko-krzyżackiej (pruskiej), gdy wojsko polskie uderzyło na Prusy Królewskie, w rewanżu Wielki Mistrz Albrecht Hohenzollern  odpowiedział atakiem na Braniewo. W ścisłej tajemnicy w dniu 31.12.1519 wyruszył z Królewca na czele 160 konnych i grupy pieszych żołnierzy poruszając się wzdłuż wybrzeża Zalewu Wiślanego. W dniu 1.01.1520 r. wojska krzyżackie pod osłoną padającego śniegu zajęły Braniewo bez oporu. Była  niedziela a mieszkańcy byli na mszy. Krzyżacyz zaskoczenia wykorzystując otwarcie bram miejskich przez most na Pasłęce wdarli się Bramą Młyńską do Starego Miasta. Jeden z rajców, który chciał podnieść zwodzony most został zabity. Albrecht zajął zamek, otoczył kościół, a następnie na zamku zmusił burmistrza i radnych do złożenia przysięgi wierności. Obecny w kościele wójt krajowy Fabian von Maulen podporządkował się Wielkiemu Mistrzowi i przekazał zamek.Dla wielkiego mistrza Braniewo miało strategiczne znaczenie i traktował je jako „klucz” do obszarów Warmii. Dla Braniewa nastał czas terroru, gdyż niewygodnych ludzi internowano i brano jako zakładników. Miasto i zamek zostały dodatkowo ufortyfikowane, wzmocniono artylerię i sprowadzono nowe formacje zbrojne, głównie z okolic Królewca. Na zamek wielki mistrz kazał wprowadzić 3 działa i skierować je na miasto, aby trzymały mieszczan braniewskich w posłuszeństwie. Na zamku urzędował krzyżacki dowódca załogi Braniewa Fryderyk von Heydeck, a nieco później wyznaczony został burgrabia Bertold von Altmannshofen. Twierdza wydawała się teraz nie do zdobycia i faktycznie dwie próby odbicia miasta przez Polaków nie przyniosły rezultatu.

 

W połowie lutego 1520r. duże polskie siły podeszły pod mury Braniewa, jednak po spaleniu kilku domów na przedmieściach i złupieniu okolicy, odeszły na Frombork i Młynary. Dość szybko powróciły, ale nie podjęły oblężenia, lecz ruszyły na Pieniężno, które zdobyły by odejść do Pasłęka. W lipcu 1520r. po nieudanej wyprawie na Królewiec, w drodze powrotnej wojska polskie dotarły pod Braniewo. Pierwsze oddziały polskie podeszły pod Braniewo w dniu 7.07.1520r. rozpoczynając oblężenie.

 

 

 Hetman Mikołaj Firlej mający do dyspozycji rozłożonych na obu brzegach Pasłęki 6-8 tys. ludzi przeciw 500 osobowej załodze miasta, kazał wykopać dookoła murów szańce i prowadził ostrzał artyleryjski, który jednak nie wyrządzał krzywdy mocnym fortyfikacjom Braniewa. Miasto było świetnie ufortyfikowane i gotowe nawet na długotrwałe oblężenie. Jego obronność oprócz kilkunastu baszt na murach miejskich dodatkowo wzmacniał zamek i kościół św. Katarzyny z wysoką wieżą.  Dodatkowo Krzyżacy urządzali niespodziewane wycieczki za mury i odnosili sukcesy, do czego przyczynił się brak żołdu oraz głód panujący pośród oblegającego wojska. Prowadzone nieudolnie przez Firleja oblężenie było mało szczelne, gdyż Pasłęką docierało do miasta zaopatrzenie i posiłki. Janusz Świerczowski, który zastąpił hetmana podjął próbę zdobycia Braniewa. Zwiększył impet oblężenia, zablokował miasto, próbował nawet prowadzić prace hydrotechniczne, aby obniżyć poziom wody w Pasłęce, ale jednak jesienne opady i brak najcięższych dział nie pozwolił na zdobycie twierdzy, co zmusiło polską armią do odstąpienia. Zamek był obsadzony załogą krzyżacką do traktatu krakowskiego i sekularyzacji zakonu w kwietniu 1525 roku, wówczas dotarł do Braniewa oddział wojsk polskich. W dniu 3.06.1525r. do miasta wkroczyła polska załoga, a biskup Faber na burgrabiego zamku biskupiego wyznaczył Georga von Preuck (?-1556). Tenże burgrabia w sierpniu 1550r. był członkiem obradującej na zamku komisji, która miała za zadanie rozgraniczenie wód Zalewu Wiślanego pomiędzy biskupstwo i kapitułę, a styczniu 1552r. biskup Hozjusz obdarował go honorowym tytułem dożywotniego burgrabiego braniewskiego.

 

W 1526 w okresie reformacji na zamku w Braniewie odbył się proces burmistrzów miasta zakończony ogłoszeniem tzw. Statutów Zygmunta I (Statuta Sigismundi). Poprzedzone to było rebelią w Braniewie, której ofiarami stali się franciszkanie i ogólnie katolicy. Kres ekscesom w Braniewie położyło wkroczenie do miasta w dniu 3.06.1526r. wojsk polskich, jednak mimo to zwolennicy nowej religii obalili starą radę miasta, powołując nową złożoną ze zwolenników reformacji, która skonfiskowała dobra franciszkanów. Sytuacja zaogniała się, gdyż dochodziło do różnych utarczek między zwolennikami i przeciwnikami reformacji. W sprawę zaangażował się w końcu sam król, który przysłał do miasta swoich komisarzy.Akt przywrócenia pokoju w zbuntowanym mieście odbył się 18.08.1526r. na zamku, a statuty składały się z 18 punktów.

W dniu 24.03.1564r. kardynał Hozjusz wezwał na zamek magistraty Starego i Nowego Miasta, napominając aby pozostali wierni wierze katolickiej, przy czym rada Nowego Miasta obiecała to bez zastrzeżeń, natomiast staromiejscy rajcy uchylili się od odpowiedzi. Podczas konfliktu Gdańska z królem Stefanem Batorym w dniu 13.07.1577r. flota gdańsko-duńska stanęła u ujścia Pasłęki, a jej dowódca admirał Ferdynand von Hardeck zażądał spotkania z burmistrzami i burgrabią zamkowym. Ówczesny burgrabia Michael von Preuck odmówił, natomiast rada miasta wypłaciła wysoką kontrybucję narażając się królowi Batoremu.

 

 Z inicjatywy Szymona Rudnickiego w latach 1602/1603r. wykonano pierwszy gruntowny remont, wówczas prowadzone były roboty remontowe murów przy dużej i małej bramie zamku.W XVII wieku nie było już fosy oddzielającej zamek od miasta, a jedynie jej pozostałość w postaci szerokiego wykopu od strony Kościoła św. Katarzyny. Nie istniały już zamkowe baszty od strony miasta, natomiast w murze pomiędzy dziedzińcem, a miastem przebito otwór bramny. Zamek wówczas przestał być już samodzielnym obiektem militarnym, a stał się częścią miasta. Wzmocniona została jedynie część wschodnia zamku, która stanowiła teraz fragment obwarowań miejskich. Szeroka fosa utworzona kilkaset lat wcześniej w starorzeczu Pasłęki dalej otaczała i chroniła Braniewo, ale nie łączyła się już bezpośrednio z rzeką. 

 

W dniu 10.07.1626 roku, w czasie I wojny polsko-szwedzkiej, zamek i miasto zostało zdobyte i ograbione przez wojska szwedzkie Gustawa Adolfa. W czasie okupacji w latach 1626-1635 oddziały szwedzkie stacjonowały na zamku, który był ich główną siedzibą i Starym Mieście.W marcu 1633 do Braniewa przybył szwedzki feldmarszałek Herman Wrangel, który polecił  budowę potężnych fortyfikacji. Na południe od zamku wznoszono szańce murowano-ziemne, a w 1635r. prowadzono roboty wykończeniowe fortyfikacji przy zamku. W czasie okupacji miasta Szwedzi dodatkowo otoczyli fortyfikacje Braniewa na przedpolu szeregiem potężnych bastionów, które zostały rozbudowane podczas II wojny polsko-szwedzkiej. W dniu 3.10.1635r. na dziedzińcu zamku odbyła się uroczystość przekazania kluczy do miasta i zamku przez dowódcę szwedzkiego Andreasa Kosskull - dowódcy polskiemu Reinholdowi von Rosen. Ten przekazał klucze do zamku prepozytowi kapituły Wojciechowi Rudnickiemu, a klucze do miasta burmistrzowi Szymonowi Wichmannowi.

 

Znany z 1635r. plan Stertzla raczej na pewno będący najstarszym wizerunkiem miasta i zamku, na dziedzińcu głównym ukazuje ustawione 4 armaty. Istnieje mur od strony miasta i wypełniona wodą fosa od strony kościoła, ale nie ma już żadnych z wież od strony miasta, a nawet brama do miasta nie jest chroniona żadnym obwarowaniem. Na budynku głównym zamku od strony zachodniej widać ozdobny schodkowy szczyt.

 

  W 1636r. z wizytą Braniewie przebywał król Polski Władysław IV. Wizyta królewska trwała kilka dni, a wiele wskazuje na to, że przebywał on na zamku biskupim, gdyż biskup Szyszkowski, gdy dowiedział się o planach monarchy zajechał na zamek braniewski, aby czekać na króla. Sama wizyta była wielkim wydarzeniem i wyróżnieniem dla miasta. Wśród licznych zaszczytów jakie spotkały miasto i rajców, najbardziej wymiernym efektem było 6 armat podarowanych przez króla w miejsce 15 zrabowanych przez Szwedów.

  

 

 W 1655r. wobec spodziewanej nowej wojny ze Szwecją m.in. na zamku braniewskim wprowadzono stałą 10-osobową straż biskupią umundurowaną w czerwone surduty. W mieście przeprowadzono musztrę mieszkańców i strażników oraz wzmacniano mury miejskie. Biskup Wacław Leszczyński przysłał na zamek dla wzmocnienia załogi miasta 60 żołnierzy. W listopadzie 1655r. na Warmię za zgodą polskiego króla weszły oddziały brandenburskie, a do samego Braniewa skierowano 200 żołnierzy. Według układu w Ryńsku zawartego w dniu 12.11.1655r. przez elektora ze stanami pruskimi zamek biskupi miał pozostać w posiadaniu biskupich urzędników i miał być zwolniony od zakwaterowania żołnierzy. W dniu 7.02.1656r. na zamek przybyła brandenburska komisja zarządzająca Warmią, której przewodził Fabian von Dohna. Wójt krajowy Albrecht von Seegut-Stanisławski został zmuszony do opuszczenia zamku. W sporządzonym przez Brandenburczyków opisie miasta wspominają o zamku, że jest to stara, ale mocna budowla, która należy w kilku miejscach zreperować. W tym samym roku braniewscy mieszczanie musieli na zamku zdeponować całą posiadaną broń, a było tego sporo m.in. 214 muszkietów i 140 szpad i szabel. Na mocy różnych ruchów politycznych Brandenburczycy ulokowali w mieście silny garnizon, a szwedzkie fortyfikacje dodatkowo umocnili. Okupanci dawali się mocno we znaki mieszkańcom i pozostali w mieście aż do 1663r.

Ciekawostką jest sytuacja ze stycznia 1681r. Wówczas ukazała się kometa, która wystraszyła mieszkańców Braniewa, a przejęta tym Rada Miasta postanowiła zakazać zabaw karnawałowych. Kolejną przyczyną niepokoju były wieści z sejmu. Sprawę rozstrzygnął burgrabia zamkowy Adam Konarski, który stwierdził, że ani kometa ani sejm nie przyniosły na razie żadnych nieszczęść i on sam na zamku będzie hucznie obchodził karnawał. Braniewianie poszli za jego przykładem.

 

 

  Przełom wieków XVII/XVIII to liczne najazdy i okupacje związane z tzw. wojną północną wywołaną przez króla Szwecji Karola XII. Braniewo najeżdżane jest przez różne oddziały saskie, polskie, brandenburskie czy szwedzkie żądające kontrybucji i straszliwie łupiące okolicę. W dniu 27.12.1703r. do miasta wkroczyły oddziały szwedzkie na czele z królem Karolem XII, który przez kilka dni zwiedzał miasto, ale nie ma pewności czy zawitał na zamek. Właśnie z powodu działań wojennych w luty-marzec 1708r. na zamku przebywał biskup Andrzej Chryzostom Załuski nie mogąc wrócić do swojej stałej rezydencji w Lidzbarku. W dniu 19.03.1713r. podczas przejazdu przez Braniewo na zamku zatrzymał się na kwadrans Car Rosji Piotr I, gdzie wypił szklaneczkę gorzałki i zjadł kromkę białego chleba (podczas swojej pierwszej wizyty w Braniewie w roku 1697 wypił 3 kufle piwa z browaru jezuitów).  

 

W dniu 13.09.1772r. dwaj pruscy urzędnicy z Królewca w asyście aż 200 żołnierzy zjechali do Braniewa. Na zamku odczytali burmistrzowi Oestreichowi i radzie miejskiej patent Fryderyka II głoszący, że Braniewo i cała Warmia przechodzi pod panowanie Prus. Władze pruskie dekretem z 2.02.1773r. o sekularyzacji dóbr kościelnych przejęły związane z tymi dobrami budowle, w związku z tym zamek przeszedł pod zarząd administracji pruskiej i początkowo ulokowano tam administrację państwową i ziemską, a  później szkołę. Ostatnim burgrabią był Jan Górski. Od roku 1773 w Braniewie stacjonuje na stałe pruski garnizon, który zapewne wykorzystywał zamek jako koszary. W tym samym okresie w Prusach mury miejskie miały znaczenie porządkowe, gdyż znajdowały się przy nich rogatki, a do różnych celów wykorzystywano np. wieże bramne i baszty. W Braniewie w 1784r. przepływ ludzi między Starym a Nowym Miastem był nadzorowany przez wojsko, które obsadziło bramy. W 1786 zapadła decyzja o rozbiórce wartowni i wzniesieniu nowych, przy czym „do dyspozycji” wojska  oddano górne partie odcinka muru obronnego od Bramy Górnej do Wieży Kleszej. W 1802 roku miała miejsce częściowa odbudowa zamku, podczas której naprawiono zniszczone korony murów i dach.

  

W 1807 do Braniewa docierają działania wojenne prowadzone przez cesarza Napoleona przeciw Prusom i Rosji podczas tzw. I wojny polskiej. Oficjalne informacje są następujące: „ Podczas wojen napoleońskich w 1807 roku miasto i zamek kilkakrotnie przechodziły z rąk do rąk, były rabowane i niszczone. W mieście i zamku ufortyfikowały się wojska pruskie. Francuzi po szturmie przeprowadzonym przy użyciu armat wdarli się między innymi przez bramę zamkową, nastąpił rabunek. Uszkodzone zostały południowe skrzydła i wieża zamku”. Francuzi pojawiają się w mieście, a następnie w lutym 1807r. W dniu 23.02.1807r. dowódca pruskich huzarów mjr La Roche-Aymon na braniewskim zamku bierze 2 jeńców, co będzie miało swój ciąg dalszy w postaci starcia francuskiego 2 pułku huzarów z pruskim 5 pułkiem huzarów. W dniu 24.02.1807r. do Braniewa wkraczają oddziały prusko-rosyjskie pod dowództwem generała von Plötza. Do bitwy o Braniewo dochodzi w dniu 26.02.1807r. gdy pod miasto dociera dywizja generała Duponta. Początkowo przez Furtę Zamkową ruszyły w kierunku Rudłowa 4 bataliony rosyjskie i pruskie. Tam zostały pobite i wycofywały się w kierunku zamku w nieładzie. Zbyt duża ilość napierających uciekinierów spowodowała odcięcie wielu poprzez przedwczesne zamknięcie furty zamkowej, co z kolei spowodowało, że dostali się oni do francuskiej niewoli. Francuzi spod Rudłowa prowadzili ostrzał artyleryjski miasta i zamku, jednak nie musieli organizować szturmu, a więc zniszczenia zamku nie koniecznie musiały być spowodowane toczącą się walką, gdyż miasto i zamek zajęto bardzo szybko. Podczas okupacji francuskiej intensywnie prowadzone prace fortyfikacyjne nie koniecznie musiały dotyczyć zamku, a przede wszystkim dotyczyły Nowego Miasta. Ostatnie francuskie oddziały opuściły miasto w grudniu 1807r. 

Zamek, a później szkoła zamkowa znajdował się przy ulicy Zamkowej (Schloßstrasse), był to krótki istniejący również obecnie wjazd z ulicy Gdańskiej (Długa, Langasse) na teren zamku biskupiego. W 1689r. ulica ta została wybrukowana, w 1930r. na Schloßstrasse był tylko adres Nr 1 należał do szkoły zamkowej, natomiast tuż po wojnie bardzo krótko nazywała się ulicą Zamkową.

W lutym 1811 pruskie władze państwowe przeznaczają zamek do celów pedagogicznych.  W dniu 2.07.1811r. powstała tu szkoła pedagogiczna tzw. Instytut Kształcenia Nauczycieli Ludowych (Normalinstitut). Następnie w latach 1825-1926 szkoła funkcjonuje jako Seminarium Nauczycielskie (Lehrer-Seminar). Po przekazaniu zamku na cele szkolne przekuto prostokątne otwory okienne i dostosowano wnętrza do potrzeb edukacyjnych. Szkoła miała charakter katolicki i w latach 1837-1842 wypuszczała 12 absolwentów rocznie, a w następnych latach liczba ta znacznie wzrosła.  Do tej szkoły zasadniczej dołączono w 1824r. szkołę ćwiczeń, a  w latach 1850-1878 szkołę specjalną dla głuchoniemych. Seminarium Nauczycielskie zostaje zlikwidowane w 1926r. i przekwalifikowane na Aufbauschule - szkołę budownictwa (Schloßschule) kończącą się maturą. Szkoła pedagogiczna mieściła się na zamku razem ze szkołą o profilu zawodowym. W 1865r. teren dawnego zamku biskupiego włączono w granice administracyjne miasta, gdyż do tej pory była to odrębna jednostka administracyjna.

 

Budowę tzw. Szkoły Zamkowej rozpoczęto w  dniu 1.10.1874r.  od rozbiórki dawnego zamku biskupiego. W związku z tym zburzono gotycki dom na przedzamczu i w jego miejsce postawiono nowy budynek. Prof. Joseph Bender napisał artykuł o rozbiórce zamku ubolewając w nim, że sylwetka miasta bardzo na tym straciła. Przed 1874 dokonano znacznej rozbiórki zamku i przebudowy na szkołę m.in. zburzono górne kondygnacje budynku głównego, zabudowania gospodarcze i części fortyfikacji z wyjątkiem wieży bramnej. W latach 1874-1876 po zburzeniu zamku, na placu zamkowym wzniesiono na tym miejscu nowy, okazały neogotycki budynek szkolny z nietynkowanej cegły. Budynek został ozdobiony kilkoma szczytami z małymi sterczynami i blendami. Fasadę pomiędzy I i II piętrem rozdzielał fryz maswerkowy. Budowa trwała 2 lata i kosztowała 300 tys. marek. Oddany w 1876r. nowy budynek miał 36 m długości i w suterenie głównego skrzydła miał: kotłownię, jadalnię seminarzystów, kuchnię i spiżarnię. Na parterze były klasy szkolne, gabinet przyrodniczy, pokój nauczycielski i izba chorych. Na parterze skrzydła wschodniego była tzw. szkoła ćwiczeń (zakład dla głuchoniemych). Na I piętrze były pomieszczenia mieszkalne dla seminarzystów oraz aula z organami. Na II piętrze była wielka sypialnia na 80 łóżek, a w skrzydle wschodnim przeszklona klasa rysunków. Skrzydło zachodnie służyło do celów mieszkalnych, gdyż na I piętrze mieszkał dyrektor szkoły a drugie mieszkanie zajmował jeden z nauczycieli. Wieża bramna wykorzystywana była wówczas jako klatka schodowa. W 1926r. suterenę zajął państwowy urząd budowlany, a w miejscu sypialni w skrzydle wschodnim urządzono klasy, dużą sypialnię przeznaczono na mieszkanie dla jednego z nauczycieli.Pozostałe części zamku rozebrano w latach 1928-1930 przy budowie nowego skrzydła szkolnego. W szkolny budynek wkomponowano wówczas starą wieżę bramną, komunikując ją z dwoma skrzydłami i udostępniając młodzieży dawną biskupią kaplicę. Natomiast jeszcze w XIX wieku osuszono fosę, które służyła jako szkolny plac sportowy, a zimą jako lodowisko. W sierpniu 1914r. w szkole powstał lazaret na 200 łóżek. W 1922r. na zamku obok Seminarium Nauczycielskiego powstała szkoła zawodowa dla chłopców, będąca w istocie drugim gimnazjum w mieście, a powszechnie nazywana Szkołą Zamkową (Stadtliche Schlossschule). Do szkoły przyjmowano po 7 klasach szkoły podstawowej i nauka trwała do matury jeszcze 6 lat. W dniu 13.03.1926r. zamknięte zostało istniejące od 1811r. Seminarium Nauczycielskie, a jedną z przyczyn było wysokie bezrobocie pośród nauczycieli w całych Niemczech. W latach 1811-1926 Seminarium wykształciło 2354 nauczycieli. W czerwcu 1934r. w auli szkolnej urządzono wystawę z okazji jubileuszu 650-lecia nadania Braniewu praw miejskich. W 1939 r. szkołę zamkową rozwiązano a uczniów i nauczycieli przyłączono do szkoły im. Hermanna von Salza (dawne Gimnazjum Hosianum). Z kolei wiosną 1939r.  żeńskie liceum Elisabethschule z przyczyn ekonomicznych zostało przeniesione do szkoły zamkowej, a ich obiekty zajęła szkoła handlowa. Budynek Szkoły Zamkowej został poważnie narażony na zniszczenie podczas pożaru zabudowań na Starym Mieście w dniu 11.09.1896r., gdy w pobliżu spłonęło kilkanaście budynków mieszkalnych i gospodarczych, a szalejący ogień poczynił też szkody w budynku seminarium.

 

 

Jesienią 1944r. obiekty szkolne zostały zajęte przez Wehrmacht. W 1945 roku budynki szkoły i pozostałości zamku spłonęły w wyniku działań wojennych. W lutym i marcu 1945r. mają miejsce silne bombardowania lotnicze i ostrzał artyleryjski Sowietów, które objęły również zamek braniewski. Do roku 1956 nikt się tym nie zajmował, wówczas to próbę skatalogowania ruin zamku w ramach studium zagospodarowania przestrzennego miasta podjęli konserwatorzy zabytków. W latach 1959/1960 usunięto gruzy dawnego zamku biskupiego w Braniewie i zachowano jedną budowlę – czworoboczną, wysoką wieżę bramną, która stała między zamkiem głównym i przedzamczem (jest to najstarsza część warowni, a jednak właśnie ona przetrwała) oraz resztki fortyfikacji po stronie południowej.  Wieża także spłonęła wraz z całą szkołą, runęło też sklepienie gwiaździste kaplicy, którego uroda i unikatowość prawdopodobnie uchroniła obiekt przed rozbiórką. Sklepienie zrekonstruowano w 1960 roku, a całość przykryto dachem. Następnie włączono obszar w obręb terenów zielonych miasta.

 

 Wieża bramna. W dolnej oryginalnej części są to wciąż mury i kamienie z XIII wieku. Trzykondygnacyjna gotycka wieża łączyła niegdyś zamek z miastem od strony wschodniej, a po rozbudowie zamek właściwy z przedzamczem. Jej dolna część budowana była w czwartej ćwierci XIII wieku, wyższa w latach 1320-1330, ostatnia kondygnacja pochodzi z XVII wieku, a wieńczące ją ozdobne gzymsy pochodzą z czasów budowy szkoły (1873-1874). Gotycka, wymurowana u dołu w wątku wedyjskim, a powyżej gotyckim. Wzniesiona na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 7,00x7,36m, na kamiennej podmurówce, z widocznym ostrołukowym przejazdem bramnym obecnie zamurowanym. Elewacje ozdobione ostrołukowymi blendami gotyckimi noszą ślady licznych przekształceń. Elewacją reprezentacyjną była potraktowana bardzo dekoracyjnie strona wsch. Dlatego ten otwór przejazdowy obrzeżony jest w partii łuku fryzem z cegieł układanych rębem skośnym. W części górnej było profilowane okno usytuowane pomiędzy profilowanymi blendami. W górnej części elewacji płn. znajdowały się 4 blendy, a ponad nimi okrągłe okno. Z kolei w części górnej elewacji zach. były wąskie bliźniacze blendy po środku i po jednej po bokach. Po niżej blend było ostrołukowe profilowane okno. Pierwotnie wieża posiadała przejazd kryty stropem o wysokości 7,5m. W ścianie zachodniej i wschodniej widoczne są elementy ostrołukowych arkad przejazdu. Wschodni otwór przejazdowy obrzeżony jest w partii łuku fryzem z cegieł układanych rębem skośnym. Typ dekoracji arkady przejazdu bramnego oraz kształt gwiaździstego sklepienia kaplicy zamkowej dowodzą o wpływie budownictwa zamków krzyżackich. Otwór przejazdowy początkowo zamknięty był sklepieniem kolebkowym, jednak po przebudowie wieży na cele szkolne całą przestrzeń dawnego przejazdu zajmują murowane schody. Pierwotnie wieża miała 8m wysokości, natomiast obecnie 16m. Wieża pokryta była dachem 4-spadowym. Ponieważ pierwotny zamek obejmował część zach. założenia, czyli późniejsze przedzamcze, wjazd na majdan prowadził od wschodu przez wieżę bramną wysuniętą przed mur obronny. Wieża pokryta była dachem 4-spadowym. W XIVw. po rozbudowie zamku i zmianie jego organizacji podwyższono wieżę, a odtąd stanowiła przejazd pomiędzy zamkiem głównym i przedzamczem.

 

Kaplica św. Andrzeja. Wnętrze górnej części wieży kryje prawdziwy architektoniczny skarb: kaplicę, która  była dostępna pierwotnie bezpośrednio ze skrzydła mieszkalnego od płd.-wsch. Kaplica przykryta  jest sklepieniem gwiaździstym, o gruszkowym przekroju żeber, wspartym na konsolkach ze sztucznego kamienia. Wysokość pomieszczenia do zwornika sklepienia wynosi 7,5m. Kaplica obejmowała dwie kondygnacje, w zachodnim narożniku znajdowały się murowane, kręcone schodki, które prowadziły na obiegającą wnętrze galeryjkę utworzoną w grubości murów wieży. Wnęki w części dolnej kaplicy a zwłaszcza ostrołukowe przesklepienia wykonane są z cegły maszynowej, ale pierwotnie przesklepione były łukiem odcinkowym. W ścianie zach. we wnęce lewej było ostrołukowe okno z profilem wałka, ale ślad po oknie wychodzącym na zach. przy kręconych schodach jest z czasów nowożytnych. Pozostałe to małe bliźnie wnęki. Otwór w stronę wsch. został wykonany w XIXw., a w górnej części tej ściany na ganku było okno profilowanymi ościeżami. Podobne okno było na płn. ścianie, gdzie wmurowana była tablica z piaskowca z herbem biskupa Szymona Rudnickiego. W ścianie płd. znajduje się wysoka wnęka na ołtarz. Jedyny dostęp do kaplicy był przez wejście od strony małego budynku po stronie południowej, będącego łącznikiem między wieżą a budynkiem głównym. Najprawdopodobniej budynek południowy był pierwotną siedzibą biskupa przed powstaniem budynku głównego. Po raz pierwszy wspomniał o kaplicy biskup Eberhard z Nysy w przywileju z 1313r. ad nos tram capellam in castro Brunsberch. Kaplica św. Andrzeja powstała w latach 1310-1320. Badacz historii sztuki Adam Soćko opisał kaplicę następująco: „Pod pewnymi względami struktura wnętrza kaplicy nawiązuje do tradycji architektonicznej dojrzałego romanizmu. Dotyczy to przede wszystkim sposobu artykulacji ścian przy zastosowaniu głębokich wnęk, a w szczególności przez wprowadzenie pasażu przepruwającego naroża struktury. Niewątpliwie ten sposób kształtowania muru leżał w możliwościach jedynie czołowych warsztatów działających wówczas w Prusach. Technika „grubego muru” stanowiła zatem w środowisku lokalnym wyznacznik elitarności w odniesieniu do formy architektonicznej, zaświadczając zarazem o prestiżu instytucji zlecających budowę. (…) Od początku istnienia kaplica została pomyślana w taki sposób, by spełniać wszelkie wymogi reprezentacji i manifestować prestiż władzy biskupów warmińskich- panów stołecznego w diecezji zamku i rządców terytorium dominialnego”. Umieszczenie kaplicy nad bramą, tj. Podobnie jak zamkach zachodnioeuropejskich miało być symbolem przypominającym o zwierzchniej władzy biskupa jako Pana Warmii.

 

Tablica biskupa Szymona Rudnickiego. Pochodząca zapewne z XVIIw. prostokątna tablica wykonana z piaskowca przedstawiała herb 25. biskupa warmińskiego Szymona Rudnickiego (1604-1621) i opatrzona była napisem: „Simon Rudnicki Dgepis Varmiensis”. Tablica  wmurowana była w głównej północnej wnęce kaplicy św. Andrzeja, gdzie stało siedzisko biskupa. Dokładna data umieszczenia tablicy w kaplicy wieży bramnej jest nieznana, ale w latach 1602/1603r. wykonano pierwszy gruntowny remont zamku biskupiego, który odbywał się z inicjatywy późniejszego biskupa Szymona Rudnickiego, stąd być może w wieży bramnej znalazła się tablica z jego herbem. Tablica zaginęła w czasie nieokreślonym, a wszczęte na wniosek autora tekstu dochodzenie jak na razie nie przyniosło rezultatu.

 

Wokół wieży bramnej zachowały się niewielkie fragmenty płd. kurtyny muru obronnego dawnego przedzamcza z resztką stojącej w płd.-zach. narożu, pochodzącej z przełomu XIII/XIV w. wieży obronnej. Do niedawna widoczne były resztki gardzieli dojazdu do Furty Zamkowej z II połowy XV w. jednak zostały zamurowane podczas remontu drogi. Widoczna jest część przyziemia baszty strzegącej gardzieli wjazdowej (półkolisty fragment muru od strony ZOO) i resztki muru południowego. Jeszcze przed wojną w miejscu dawnej baszty broniącej wjazdu do zamku stał budynek klubu motorowodnego, a wcześniej była tam stajnia seminarium.  Wciąż widać w niej pozostałości różnych otworów okiennych i dawnego przejazdu bramnego, wszystkie są jednak zamurowane, tak więc do wieży nie ma w ogóle wejścia. Wieża pokryta jest bliznami po przylegających niegdyś do niej budynkach. Podczas specjalnych wejść do wieży w 2013 i 2014r. udało się wykonać dość obfitą dokumentację fotograficzną wnętrza wieży, co jeszcze bardziej pokazuje jej opłakany stan. W chwili obecnej władze miejskie podjęły starania mające na celu zdobycie środków na remont wieży i przeznaczenie jej na punkt informacji turystycznej i wieżę widokową.

 

Źródła: M. Biskup. Rozwój przestrzenny miasta Braniewa. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, kwartalnik nr 1 (63). Olsztyn 1959. ; J. Bieszk. Zamki państwa krzyżackiego w Polsce. Warszawa 2010. ; Z. Nawrocki. Rocznik olsztyński nr IX. Zamek w Braniewie. Olsztyn 1970. ; S. Achremczyk, A. Szorc. Braniewo. Olsztyn 1995. ; S. Achremczyk. Warmia. Olsztyn 2000. ; A. Wakar. Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu. Olsztyn 1973. ;Piotr z Dusburga. Ordinis Teutonici Sacerdotis Chronicon Prussiae - Kronika Ziemi Pruskiej, oprac. J. Wenta, Toruń 2004.;L. Krantz-Domasłowska. Miasta podwójne w państwie krzyżackim – przykład Torunia.. RIHA Journal0067 .2013.; L.Z. Niekrasz. Gdzie jesteś Prusai? Warszawa 2012. ; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I. Warszawa 1890. ; M.Jackiewicz-Garniec, M.Garniec. Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach. Powiśle, Warmia, Mazury. Olsztyn 2006. ; A. i R. Sypek. Zamki i obiekty warowne Warmii i Mazur. Warszawa 2008. ; F.von Quast. Ermländische Ansichten Ferdinand von Quast und die Anfänge der denkmalpflege in Preussen und Ermland. Widoki z Warmii. Ferdinand von Quast i początki konserwatorstwa zabytków w Prusach i na Warmii. Münster - Olsztyn 2006.; Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski nr 6/2014. Olsztyn 2014.; A. Śoćko. Kaplica św. Andrzeja na zamku w Braniewie. Komunikaty Warmińsko-Mazurskie Nr 3(237). 2002. ;www.prusowie.pl www.leksykonkultury.ceik.pl www.zamki.plwww.templiers.org www.zamki.res.pl www.castle.lv www.ruinyzamki.pl www.historia-wyzynaelblaska.pl www.domwarminski.pl  www.leksykonkultury.ceik.pl